Harmonie van orde en toeval

Een nieuw schilderij ontstaat vanzelf in het atelier in Ermelo. Als Majdandžić een paneel op de ezel zet, is het al bevlekt met verdunde acrylverf. Daarvoor lag het namelijk op de grond onder de schildersezel. Van het vorige kunstwerk op de standaard is er verf op gedrupt. Majdandžić begint nooit met een geheel wit vlak. „Het ene schilderij volgt het andere op. Zoals de natuur ook voortdurend in ontwikkeling is”, zegt hij. „En al gaat het volgens een patroon, elk schilderij is anders.”

Majdandžić, steeds uit op een harmonie van orde en toeval, typeert zijn schilderijen als „geologie op één vierkante meter.” „Natuurlijke processen zoals kristallisatie, erosie en sedimentatie werken op elkaar in”, aldus de kunstenaar.

Kristallisatie, de vorming van kristal, staat in Majdandžić’ werk voor de geometrische vormen en de regels die ze gehoorzamen. De ordening van de lijnen, vierkanten en cirkels in zijn schilderijen is gebaseerd op wiskundige logica zoals de gulden snede en de zogeheten getallenrij van Fibonacci. „Dat ordeningsprincipe zie je veel in de natuur terug, onder meer in de wijze waarop cellen zich delen”, aldus de kunstenaar.

Volgende uitdaging

Het vloeien en spatten van de verf vergelijkt de Ermeloër met erosie (de schurende werking van water, wind en ijs die het landschap van de aarde vormt) en sedimentatie (afzetting, het ontstaan van bezinksel). „Op die natuurlijke processen, die elk werk zijn uniciteit geven, heb ik als kunstenaar geen vat. Ik kan ze wel een beetje beïnvloeden door de structuren op het vorige doek, de reliëflijnen waarlangs de verf loopt en het hellingsvlak dat ik het schilderij op de standaard geef.”

Telkens opnieuw is een bevlekt paneel de volgende uitdaging voor Majdandžić. Hij brengt er structuren en vlakken op aan, die hij ook hun kleuren geeft. „Een schilderij bedenk ik dus in eerste instantie niet zelf. Het dient zich aan en bedelt vervolgens bij mij om erop aan te brengen wat er nog aan ontbreekt. Ik vraag als het ware aan het schilderij: Wat wil jij van mij? Structuur en spontaniteit vloeien zo steeds ineen. Soms blijft een schilderij enige tijd liggen omdat ik nog niet weet hoe ik het moet afronden. Als een werk mij niets meer ‘vraagt’, is het af. Dat is dan wat het worden kon.”

„De schilderijen schilderen zichzelf, opa”, zei een kleinzoon ooit. Door Majdandžić werkwijze is er altijd een nieuw doek dat een beroep doet op zijn creativiteit. „Het is zodoende nooit saai. Ik ben telkens weer nieuwsgierig naar wat het volgende schilderij wordt. Orde en toeval hebben elkaar nodig. Iemand die altijd hetzelfde vertelt, verveelt op den duur. Maar met iemand die slechts van de hak op de tak springt kunnen we ook niet veel.”

Zo’n twintig schilderijen per jaar maakt de Ermeloër nog. Zijn lange loopbaan begon zestig jaar geleden in Joegoslavië, in Bosnië. Majdandžić, Kroaat van geboorte, studeerde buitenlandse handel en economie en volgde daarna de kunstacademie in Belgrado. Mede door de inzet van hem en collega’s groeide zijn woonplaats Banja Luka in Bosnië later uit tot een erkend kunstcentrum, met een biënnale en een museum voor hedendaagse kunst.

Eerste contact

Het eerste contact met Nederland legde de kunstenaar toen hij als student in vakantietijd fresco’s restaureerde in een klooster in Kosovo. Hij maakte er kennis met een echtpaar uit Wassenaar, dat hem later uitnodigde om naar hun villadorp te komen. Gedurende twee maanden bezocht hij allerlei musea. „Niet alleen in Nederland, onder meer ook in Parijs. Met mijn eigen ogen kon ik talloze kunstwerken aanschouwen die ik tot dan toe alleen van reproducties en uit boeken kende.”

Latere ontmoetingen brachten Majdandžić in 1969 naar Ermelo, waar hij 23 jaar zou werken bij psychiatrisch ziekenhuis Veldwijk. „Eigenlijk deed ik aan ontwikkelingshulp”, zegt hij met een knipoog. „In Joegoslavië was men in die tijd over het algemeen in het onderwijs veel verder met kunst en creativiteit. Beeldende kunstenaars zoals ik gaven er tekenles op de scholen. Ik weet nog dat hier in Nederland op het gymnasium de kunstlessen van mijn dochter vooral inhielden dat ze iets moest kopiëren. Eigen spontaniteit en creativiteit werden daarmee niet erg ontwikkeld. Op Veldwijk was dat net zo. Breien en borduren waren er gebruikelijke werkvormen om de patiënten bezig te houden.”

Juist toen Majdandžić bij Veldwijk kwam, werd daar voor het eerst nagedacht over beeldende expressie. Hij richtte er een atelier in, waar hij samen met de psychiatrische patiënten schilderde. Creatieve therapie bleek voor sommigen een goed middel om de persoonlijke omstandigheden te verbeelden en onder ogen te zien. Majdandžić: „Schilderen is een andere taal dan de moedertaal. Woorden zijn zo eendimensionaal. Je zegt iets en daarmee heb je het gezegd. Maar een schilderij waarmee je niet tevreden bent kun je altijd nog aanpassen door eroverheen te schilderen. Ik stimuleerde de patiënten, van wie de meesten nog nooit hadden geschilderd, dan vaak om verder te gaan met dat stukje van hun schilderij dat we wel goed vonden, of het minst slecht. Al schilderend gingen ze ook verder dan hun aanvankelijke bedoeling was, waardoor ze iets nieuws, iets positiefs konden ontdekken.”

De werkstukken werden besproken. „Ik vroeg dan: Wat was je ervaring bij het schilderen? En hoe beleef je het schilderij nu als je er van een afstand naar kijkt? Iemand die in de problemen zit komt daar vaak ook uit door er eerst afstand van te nemen. Het schilderen was voor menigeen een aanzet om als vrije en autonome personen weer de weg in het leven te vinden.”

Kunstroute

Na zijn pensionering in 1991 kon Majdandžić zich helemaal toeleggen op de schilderkunst. Zijn werk was te zien in twaalf landen tijdens meer dan 200 tentoonstellingen, onder meer in Belgrado, Sarajevo, Wenen, Florence, Rome, Parijs, Brussel, Berlijn, Londen, Helsinki, Amsterdam, Montreal, New York en Las Vegas. Ook in eigen omgeving exposeert hij, zoals in oktober in Amsterdam op de Annual Dutch Art Fair. Eind deze week doet hij mee aan de jaarlijkse Kunstroute Noordwest-Veluwe.

„Toen ik een schilderij van Viktor bracht voor de tentoonstelling van de deelnemers aan de kunstroute, zei de organisatie meteen: Dat is een Majdandžić”, vertelt echtgenote Pieneke. Het oeuvre van de Ermeloër is een kunststroming op zichzelf. „Doordat ik zowel in Joegoslavië als in Nederland een betaalde baan had, waarmee ik in mijn levensonderhoud voorzag, kon ik schilderen wat ik wilde”, zegt de kunstenaar. „Ik hoefde me niet bij een stroming aan te sluiten, met alle verplichtingen van dien.” Pieneke: „We zijn net terug van een biënnale in Chianciano Terme, een kunststadje in Toscane. In de catalogus viel het schilderij van Viktor echt op als een apart kunstwerk.”

Majdandžić’ eigen stijl en opvattingen stonden volgens Pieneke ontwikkeling niet in de weg. „Viktors werk was nooit hetzelfde. Steeds waren er veranderingen, in structuren, in verfbewerking, soms in de hardheid van kleuren, in contrasten, in het materiaal. Hij schilderde op linnen, dan weer op karton of mdf, de laatste jaren vooral op hardboard. Ook daarin zijn er allerlei soorten, met verschillen in verfbewerking en structuur. De zestig jaar overziend sta ik versteld van de diversiteit.”

majdandzic.nl

Harmonie van orde en toeval

Geschiedenis

RD.nl in uw mailbox?