Een Akkervarken groeit al wroetend

Akkervarkens noemen Claudia van der Laan (28) en Willem Hempen (29) hun varkens. Omdat de dieren aan het werk worden gezet: op akkers, langs paden, in het bos. Ze wroeten hardnekkige berenklauw met wortel en al weg, gaan onkruid te lijf en ploegen de grond om. Ze werken hard, zelfs biggen maken al kuilen om u tegen te zeggen. Tussendoor doen ze met z’n allen een middagdutje. In hun schuilhutten, gemaakt van oude silo’s en bedekt met een laagje aarde. Kijk je dan naar binnen, dan zie je een grote berg varkens tegen elkaar aan en op elkaar gestapeld liggen slapen. Lekker warm. Op de grond ligt stro.

Zeldzame rassen

Hempen en Van der Laan wilden graag iets met dieren gaan doen op hun boerderij in Valthermond, in Zuidoost-Drenthe. Ze werken beiden als zelfstandige: Hempen rijdt op een vrachtwagen met vee en werkt bij een melkveehouder, Van der Laan gaat een boerderijwinkel runnen, organiseert kinderfeestjes en geeft rondleidingen op hun kinderboerderij. In de weilanden lopen pony’s, ezels, eenden en konijnen. Verder houden ze runderen voor het vlees: blonde d’Aquitaine. En ze maken houten (dieren)verblijven en overkappingen via hun Houtboerderij.

Op een flink stuk grond bij hun huis scharrelen roodbruin-met-witte biggetjes. De beestjes wonen in driehoekige hokjes. In de schuur waar pasgeboren biggen bij hun moeder drinken, hangen camera’s, waarmee Willem en Claudia ze in de gaten kunnen houden via de laptop of de smartphone. Moeders met biggen blijven veilig dicht bij huis; de jongen gaan pas naar het bos verderop als ze daar groot genoeg voor zijn.

„Voor melkkoeien hebben we niet genoeg land”, vertelt Claudia. „We hebben hier 7 hectare. Dus gingen we verder denken, en onze twee hobbyvarkens –Vetsy en Knorrie, twee kunekunes– zorgden ervoor dat we verliefd werden op varkens. Ze zijn intelligent en eigengereid. Wij kunnen er uren naar kijken. Als je het goed wilt doen in de veehouderij moet je of heel groot worden, of iets kleinschaligs en speciaals opzetten. Wij kozen voor het laatste.”

Willem en Claudia kochten vanaf 2015 biggetjes van drie zeldzame rassen: de duroc, berkshire en de husumer. Sterke, oude rassen, die geschikt zijn om hun kostje bij elkaar te scharrelen (en daarna lekker vlees opleveren). Na een klein jaar konden ze gaan fokken met de dieren; intussen hebben ze er zo’n honderd. Een halfjaar geleden ging hun eerste Akkervarken naar de slacht.

Het Akkervarken is een landschapsbeheerder, in de visie van Willem en Claudia. Daarom grazen hun dieren nu –op proef– in een bos van de gemeente, en op twee andere plekken. Een familie in Valthermond had een verwilderde groentetuin, met onkruid dat anderhalve meter hoog stond. Er werden twee varkens in gezet, en binnen twee weken was alles weg. „Het onkruid was met wortel en al opgegeten, de grond was omgeploegd. De familie hoefde alleen nog maar steentjes weg te harken”, lacht Willem. Kuilen glad maken en inzaaien maar.

Een kleine moestuin is binnen twee dagen omgeploegd, voorspelt hij. Voor het bedrijf zoekt hij daarom vooral naar grotere stukken land die bewerkt kunnen worden: natuurgebieden, akkers en bossen. Daarbij is het belangrijk dat hij en Claudia zelf of betrouwbare hulpboeren de controle houden: ze willen zeker weten dat de dieren het goed hebben. Als zou blijken dat de vrije varkens geen stro in het hok hebben, of geen schuilhut, dan duiken consumenten en media daar direct op, zoals in het verleden gebeurde bij Buitengewone Varkens, een vergelijkbaar initiatief. Dat doet het imago geen goed, en willen de eigenaars van de Akkervarkens dus koste wat kost voorkomen.

Fluitje

De uitdaging is om de eigenaars van grotere gebieden zover te krijgen dat ze er varkens durven loslaten. De beesten staan bekend als uitbrekers. Het is waar dat ze het bijzonder snel in de gaten hebben als de stroom van het schrikdraad af is, erkent Willem – maar daarom meet hij dagelijks met een stroommeter de afrasteringen. Claudia: „De Akkervarkens hebben nu wel bewezen dat ze prima buiten te huisvesten zijn, en dat ze niet uitbreken als je de boel goed regelt.”

Verder trainen ze de varkens, zodat de dieren makkelijker te verplaatsen zijn en dus in te zetten op grote percelen. „Ze zijn slimmer dan honden. Ze vinden alles reuze-interessant.” Dat ze komen aanrennen als ze het fluitje horen, is zo’n resultaat van de training. Zodra de dieren arriveren bij het hek krijgen ze appels, eikels en voerderbieten, plus speciale brokken.

Knorrend en smakkend en met af en toe wat gekrijs maken ze het voer soldaat. De zwarte berkshires –een vriendelijk oud-Engels varkensras– maken zich snel uit de voeten als ze een voederbiet te pakken hebben, om ze op hun gemak een eindje van de groep vandaan op te eten.

Of kwaadwillenden de varkens niet stelen, uit zo’n bos? Daar is Willem niet zo bang voor. „Varkens laten zich niet zomaar meenemen. Je kunt nog makkelijker een koe of schaap pakken dan een varken.”

De varkens in de bosgroep zijn nog maar halfwassen: een halfjaar oud, ze zullen nog lang doorgroeien. Een varken dat zelf eten zoekt in de bosgrond groeit sowieso langzamer dan een soortgenoot in de stal, en zijn speklaag wordt dikker. Een jaar of twintig geleden liepen vergelijkbare initiatieven van boeren met dergelijke scharrelvarkens daarom op niets uit: consumenten wilden geen vetrandjes.

Daar komen mensen van terug, weten Willem en Claudia. „Het gaat om intermusculair vet, dat maakt vlees juist lekker, geeft er smaak aan. We leveren aan restaurant De Gaffel in Valthe. De chef-kok houdt zelf wolvarkens. Als je het vlees goed bereidt, smelt het vet, en heb je minder bak- en braadboter nodig.”

Het vlees van een Akkervarken hoort niet bij de kiloknallers, het is wat duurder. „Maar als je wat minder vlees eet, is het prima te betalen. Mensen die van kwalitatief goed vlees houden, weten ons te vinden, net als mensen die bewust met voedsel omgaan en nadenken over dierenwelzijn. Zelfs vegetariërs zijn soms lovend over ons initiatief. Ze zeggen bijvoorbeeld: Als ik vlees zou eten, zou ik het bij jullie halen.”

„We ontmoeten hier mensen die nog nooit een vleesvarken in het echt hebben gezien”, zegt Claudia. „Kun je deze wel eten? Want ze zijn niet roze, vragen ze zich soms af. „En op kinderfeestjes hoor ik: Waarom lopen de varkens in het bos? Omdat varkens bosdieren zijn, zeg ik dan, geen staldieren.”

Toch brengen de meeste varkens hun leven door in een stal, op verwarmd beton, met roosters en een voerbak. De huid van een roze varken zou in de zon overigens gemakkelijk verbranden – roze varkens zijn zo gefokt dat ze weinig haar hebben (en grote aantallen biggen). Hun speklaag is ongeveer 1 centimeter dik; bij de Akkervarkens is dat ruim 2 centimeter.

Discussies

De Akkervarkens wroeten, knorren, sjouwen met spullen en ‘praten’ met elkaar. Hoe kijken Claudia en Willem aan tegen varkenshouderijen waar de dieren een minder spannend leven leiden, of waar de zeugen in een krap hok liggen?

Claudia, voorzichtig: „Als ik ze zie, heb ik de neiging om wat in het hok te gooien – zodat ze iets te dóén hebben.” Tegelijk: „Wij veroordelen boeren die op een ander manier dieren houden zeker niet, iedereen doet wat binnen zijn macht ligt. Er zijn veel mensen die oordelen over boeren, en dat is onterecht. Ik raad iedereen aan om eens te gaan kijken op een boerderij en vragen te stellen. Veel boeren zullen graag antwoorden geven.”

Het blijft lastig om een dier dat op de boerderij is geboren na anderhalf jaar naar de slacht te brengen. „Maar dat doen we dus wel. Daar krijgen we ook boze reacties op, in de trant van: Je hond breng je toch ook niet naar de slacht? Op Facebook barsten hierover hele discussies los. Ik reageer dan maar niet.” In die tijd gaat ze de hekken checken, of de dieren voeren. Of de administratie doen, want aan een boer met 100 varkens worden dezelfde eisen gesteld als aan een bedrijf met 10.000 dieren.

----

Foto’s vanuit modderperspectief

Fotograaf Gert van den Bosch (52) ligt regelmatig languit in de modder om boerderijdieren op de foto te zetten. Vanuit zijn woonplaats Zaltbommel reed hij 2,5 uur om in Valthermond de husumers, durocs en berkshires op de foto te zetten. Uit liefhebberij, en omdat hij ze mooi vindt.

Vijftien jaar geleden raakte Van den Bosch volledig arbeidsongeschikt, als gevolg van een chronische ziekte, en moest hij stoppen met zijn werk als houthandelaar, in een eigen familiedrijf. „Toen zat ik thuis, en dat werd eenzaam. In 2009 pakte ik de camera weer op en begon te fotograferen. Alles wat met het boerenleven te maken heeft. Ik fotografeerde varkens, koeien, schapen, geiten, alpaca’s, kamelen... Ik ging langs bij een hoefsmid, de schaapscheerder, de slager.

Lang staan en lopen zit er voor mij niet in, maar kleine stukjes lopen lukt prima. Wat is er mooier dan een poel met varkens en een wei met koeien? Ik ga zitten en wacht tot de dieren naar me toekomen. Vandaag zat ik nog tussen de schapenkeutels. Geen probleem!”

In 2014 won Van den Bosch een grote internationale prijs, de Sony Award, in de categorie ”Nature & Wildlife”. Op de winnende foto staat een stille pony in een wit, winters landschap. De prijs was een grote opsteker voor de hobbyfotograaf. Komende zomer reist hij naar Engeland, waar hij langs elf vooraf zorgvuldig uitgekozen boerderijen trekt.

„Koeien vind ik mooi omdat ze zo groot, lomp en tegelijk gracieus zijn; varkens zijn prachtig omdat ze ongelooflijk intelligent zijn”, zegt hij. „Schapen en geiten zijn eigenwijs. Elk dier, elk ras heeft z’n eigen kenmerken, en ik begin steeds meer te herkennen en te zien. Een koe met kalveren kan gevaarlijker zijn dan een stier.

Deze dieren fotograferen is een serieuze zaak: ze zijn groot, dat moet je nooit vergeten, en ik weet dat ze heel hard kunnen rennen. Ik let heel goed op, heb ogen in mijn achterhoofd, en in een stal zal ik nooit in een hoek gaan staan.

Van de boeren vraagt het vertrouwen om me toe te laten – het moet geen gevaar opleveren dat ik er ben. Met vee wordt geld verdiend; ik moet de zaak daar niet verstoren, en dat doe ik ook niet. Op mijn foto’s laat ik zo goed mogelijk de dieren zien zoals ik ze zie, en dat probeer ik zo netjes mogelijk te doen. Ik draag boeren een warm hart toe. Ik heb een eigen zaak gehad, dus weet goed wat het is om een bedrijf te runnen.”

---

Tuinmannen van de natuur

Joke Bijl van Staatsbosbeheer noemt de Akkervarkens een sympathiek idee. „Staatsbosbeheer is in 2010 begonnen om schapen in te zetten tegen de reuzenberenklauw, bij Almere. Voor varkens kiezen we niet omdat de natuurgebieden waar ze zouden lopen heel goed afgezet zouden moeten worden. We willen absoluut niet dat tamme varkens in contact komen met wilde zwijnen, in verband met een risico op varkenspest. Hierover hebben we afspraken gemaakt met de boeren. Maar varkens zijn zeker erg nuttig: we noemen ze de tuinmannen van de natuur.”

Een Akkervarken groeit al wroetend

Consument

RD.nl in uw mailbox?