Theologie voor de toekomst

Het wordt voor de universiteit van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) op termijn niet gemakkelijk om op eigen benen te blijven staan. De TUA schrijft nu nog zwarte cijfers, maar die zullen bij ongewijzigd beleid over enkele jaren rood gaan kleuren. „En dan komen we over pakweg tien à vijftien jaar echt in de problemen”, zegt prof. Peels in de senaatskamer van de Apeldoornse universiteit.

Dat stilzitten geen optie is, leeft volgens de hoogleraar Oude Testament tamelijk breed in de Christelijke Gereformeerde Kerken. De generale synode stemde in 2010 in met een „brede verkenning” van de toekomst van de TUA. Dat resulteerde in 2013 in een besluit om in te zetten op de „totstandkoming van een theologisch instituut in Apeldoorn of elders dat gedragen wordt door een brede orthodox-protestantse achterban.”

De TUA polste het afgelopen jaar verschillende partijen om mee te doen. De Nederlands Gereformeerde Predikantsopleiding (NGP) in Apeldoorn en de Theologische Universiteit Kampen (TUK) van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt –waarmee al wordt samengewerkt– voelen daar wel voor. De Gereformeerde Bond (GB) in de Protestantse Kerk in Nederland en het Hersteld Hervormd Seminarie (HHS) staan welwillend tegenover de plannen, maar ze hebben tegelijkertijd een loyaliteit ten opzichte van respectievelijk de Protestantse Theologische Universiteit en de Vrije Universiteit in Amsterdam. Ze volgen de ontwikkelingen van dichtbij: het HHS als waarnemer en de GB als betrokken gesprekspartner.

Voorwaarden

De generale synode van de CGK gaf vorige week dan eindelijk groen licht voor het plan voor de vorming van de Gereformeerde Theologische Universiteit. Ze stelde wel twee eisen: zo is het een „noodzakelijke voorwaarde” dat de Gereformeerde Bond „en/of” het Hersteld Hervormd Seminarie „een substantiële bijdrage leveren” aan de GTU.

De landelijke kerkvergadering wil ook dat er een „brede gereformeerde theologiebeoefening op basis van Schrift en belijdenis” zal plaatsvinden aan de GTU. In de preambule zullen de „coördinaten van de gereformeerde Schriftbeschouwing” worden opgenomen.

Het zijn voorwaarden die volgens prof. Peels niet zomaar uit de lucht komen vallen. „De synode had in 2010 al een brede gereformeerde instelling op het oog, met ruimte voor een neocalvinistische en bevindelijk gereformeerde theologiebeoefening. De TUA, de TUK en de NGP worden de dragende partners van de Gereformeerde Theologische Universiteit, maar voor de toekomst van een brede gereformeerde theologiebeoefening in Nederland is de inbreng van de Gereformeerde Bond en/of het Hersteld Hervormd Seminarie gewoon noodzakelijk. Ook een bijdrage vanuit de Gereformeerde Gemeenten zou zeer welkom zijn.”

Daarmee legt de synode de toekomst van de GTU in andere handen.

„Als je op kerkpolitieke wijze van buitenaf naar dit proces kijkt, kun je misschien zeggen dat de sleutel voor succes nu in andermans handen ligt. Maar wij willen niet op deze manier denken in machtsverhoudingen; dat is me te werelds. De vorming van de Gereformeerde Theologische Universiteit is in wezen voluit een geestelijk proces. Het gaat erom dat we samen, biddend en zoekend, de gereformeerde theologie een zo goed mogelijke plaats weten te geven. Om de breedte van deze universiteit te waarborgen, hebben we de Gereformeerde Bond en het Hersteld Hervormd Seminarie nodig.

Daarnaast hebben een gemeenschappelijk belang: de toekomst van de gereformeerde theologie in Nederland. Een groot deel van de bevolking weet niet meer wie Jezus Christus is, terwijl iedereen roept dat religie belangrijk is. Van hoe groot belang is het daarom dat er een gereformeerde universiteit is die, op basis van Schrift en belijdenis, kerk en samenleving kan dienen. Als het verkruimelde geheel van theologische opleidingen van kleine gereformeerde kerken samenwerkt, gaat daar ook een belangrijk signaal van uit.”

De synode stelde als tweede voorwaarde dat in de preambule van de GTU „coördinaten van de gereformeerde Schriftbeschouwing” zullen worden opgenomen. Wat betekent dat concreet?

„Het gaat erom dat we voluit gereformeerd samen willen uitgaan van Schrift en belijdenis. Hoe je met de Bijbel omgaat kun je met kernpunten –coördinaten– nader profileren, zonder elkaar te willen binden aan een of andere dichtgetimmerde Schriftbeschouwing.

Er zijn natuurlijk bepaalde zaken waarover binnen de kerken verschillend wordt gedacht, zoals de scheppingsleer en de vrouw in het ambt. De discussie daarover zal ook wel binnen een coöperatieve instelling plaatshebben, maar die zal daar niet even worden beslist. We leggen verschillende accenten en zullen daarover in gesprek moeten gaan. Wat ons bindt, zijn veeleer de grote lijnen van ons gereformeerd belijden, zoals de gemeenschappelijke overtuiging dat het bloed van Christus verzoening brengt, dat de Heilige Geest de kerk bouwt, dat wedergeboorte en bekering noodzakelijk zijn, dat we geroepen zijn als zoutend zout in onze cultuur te staan.”

De GTU krijgt een neocalvinistische en bevindelijk gereformeerde kleur. Wat is volgens u precies het verschil?

„De bevindelijk gereformeerde theologie en spiritualiteit is historisch gezien sterk verbonden met de Reformatie en de Nadere Reformatie, met een accent op het werk van de Heilige Geest in het geloofsleven van mensen. Het neocalvinisme zoekt meer de doorvertaling en revitalisering van de gereformeerde theologie in de context van de moderne cultuur.”

De bevindelijk gereformeerde theologie en spiritualiteit moeten een impuls krijgen door de „substantiële inbreng” van de Gereformeerde Bond of het Hersteld Hervormd Seminarie. Maar hoeveel is substantieel?

„Je kunt dit minimalistisch opvatten, maar dat doen wij zeker niet. De inbreng van de Gereformeerde Bond en/of het Hersteld Hervormd Seminarie moet duidelijk zichtbaar worden in de GTU, dus het moet gaan om méér dan alleen het geven van een collegereeks. Er zijn allerlei opties, maar je kunt bijvoorbeeld denken aan de benoeming van een docent, het uitbesteden van een minor of de aanstelling van een bijzonder hoogleraar.”

Een fusie met andere theologische opleidingen zat er niet in?

„We kwamen er tijdens de gesprekken met andere opleidingen snel achter dat dit erg wenselijk is. Fusie rijmt ook al te snel op ruzie. Bovendien zal hoe dan ook elke kerk een eigen predikantsopleiding willen behouden, met een predikantsmaster die wordt ingevuld met eigen docenten. Daarin zullen de meer identiteitsgerichte vakken, zoals homiletiek, een belangrijke plaats hebben.

We willen samenwerken waar mogelijk en zelfstandig blijven waar nodig is. Wat dat betreft is de coöperatie die we voor ogen hebben een heel goed en flexibel model. Dit biedt optimaal de mogelijkheid om de eigen identiteit en zelfstandigheid te borgen én volop profijt te hebben van de samenwerking met anderen. Bovendien biedt een coöperatie ruimte voor andere partijen om aan te haken.”

U kiest bewust voor een coöperatie onder één dak. Wat wordt het adres van de GTU?

„De vestigingsplaats is voor ons pas de zoveelste vraag. De eerste is: hoe krijgen we met elkaar de gewenste brede gereformeerde theologiebeoefening? Dan: welke kleur krijg ons profiel? Vervolgens komt de vraag naar de bestuurlijke inrichting, het curriculum, de predikantsopleiding.

Pas dan is de vestigingsplaats aan de beurt, en de vraag naar de financiën. Zowel de TUA als de TUK heeft gezegd dat de locatie geen ”sine qua non” is, geen voorwaarde. Alles ligt nog open. We zullen niet naar Zaamslag of Delfzijl verhuizen, en vestiging in een universiteitsstad als Amsterdam ligt ook niet direct voor de hand. Onze niche ligt toch een beetje in het midden en oosten van het land.”

De GTU krijgt een gezamenlijke bachelor- en eigen masterpredikantsopleidingen. Zullen kerkleden zich straks nog in ‘hun’ universiteit kunnen herkennen?

„De synode stelde in 2013 al de voorwaarde dat we een eigen predikantsopleiding zouden houden. Dat is niet alleen begrijpelijk, ook wenselijk en noodzakelijk. De band met de kerken is de levensader waardoor we worden gevoed: niet alleen financieel, ook geestelijk. Deze band zal in de toekomst blijvend onze hoogste prioriteit hebben. Zonder de kerkleden kunnen en willen we niet verder.”

Straks lopen er twee hoogleraren Oude Testament rond aan de GTU. Als er een vacature ontstaat, wordt die dan meteen weer ingevuld?

„Dat zijn lastige zaken; daar zullen we over moeten praten. In de bachelorfase heb je gemeenschappelijke vakken, maar in de masterpredikantsopleiding geef je daar zelf invulling aan. De TUK heeft vier oudtestamentici, bij de TUA ben ik de enige, samen met dr. Drint, die Hebreeuws doceert. Hoe gaat zich dat straks tot elkaar verhouden? En als prof. Den Hertog volgend jaar met emeritaat gaat, geeft prof. De Bruijne dan alle colleges ethiek? Dat denk ik niet. De bezetting van docentenposten zal de komende jaren een permanent dossier worden voor de colleges van bestuur.”

De combinatie TUA-TUK-NGP is wel toekomstbestendig? Of moeten er op termijn nog meer partijen aanhaken om levensvatbaar te zijn?

„Niemand kan in de toekomst kijken. Als de overheid de geldkraan dichtdraait en zegt dat de theologieopleidingen zich voortaan zelf moeten bedruipen –wat ik overigens niet verwacht– wordt de situatie anders. Maar een coöperatief verband zoals de Gereformeerde Theologische Universiteit –niet alleen met TUA-TUK-NGP maar breder– met een eigen gereformeerde identiteit heeft zeker toekomst.

De gereformeerde traditie heeft de eeuwen door een schat aan kennis en wijsheid verworven. Het gaat erom dat we deze traditie in de toekomst bewaren. Niet als in een brandkast; we moeten haar gebruiken en inzetten in het midden van de kerken en van deze samenleving. De gereformeerde theologie staat bij velen in Nederland in een kwaad daglicht, maar uit het buitenland komen steeds meer mensen om de theologische schatten, die hier bij het vuilnis worden gezet, op te delven. Ook voor hen is de Gereformeerde Theologische Universiteit belangrijk.”

Prof. dr. Eric Peels

Prof. dr. H. G. L. Peels is sinds 1993 hoogleraar Oude Testament aan de Theologische Universiteit Apeldoorn van de Christelijke Gereformeerde Kerken.

Hendrik George Laurens Peels werd geboren op 25 mei 1956 in Dordrecht. Hij studeerde van 1974 tot 1981 theologie in Apeldoorn en Akkadisch aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij deed in 1982 intrede als predikant van de christelijke gereformeerde kerk in Zoetermeer.

Ds. Peels was van 1987 tot 1992 universitair hoofddocent oudtestamentische vakken aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Hij promoveerde in 1992 op het onderzoek ”De wraak van God”. Hij is gespecialiseerd in de exegese en theologie van het Oude Testament.

Theologie voor de toekomst

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?