Speuren naar geheimen in de tekst

Een mensenleven lang zocht hij naar de boodschap van de Bijbeltekst. Heeft het Woord nog geheimen voor hem? „Ongetwijfeld. Wat het Evangelie bedoelt, is zeer helder, maar het Evangelie is een mysterie in zichzelf. De Bijbel boort soms zulke dieptes aan dat het aanmatigend zou zijn om te zeggen dat je alles wel begrijpt.” Prof. dr. J. van Bruggen, emeritus hoogleraar van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, vindt dat iemand die de Bijbel leest, zich moet openstellen voor de boodschap ervan. „Lezen vanuit een eigen vraagstelling vind ik gevaarlijk. Je mag natuurlijk wel vragen stellen aan de Bijbel, maar je mag de Bijbel niet een antwoord ontfutselen. Je mag geen antwoorden forceren, niet eruit halen wat jou past.”

Bijbellezen vanuit het venster van de eigen tijd, vanuit de eigen individuele behoefte, is geen vruchtbare bezigheid, vindt de hoogleraar. „Als je het lezen van de Bijbel beperkt tot de horizon van je eigen sociale draagvlak is dat dodelijk voor het lezen. Teruglezen vanuit je eigen interesses maakt je tot een spookrijder. Je ziet in een Bijbeltekst dan niet anders dan je eigen spiegelbeeld en je eigen kerkelijke voorkeuren. Teksten zoeken die passen bij de eigen behoeften is als shoppen in de Bijbel, of als zakkenrollen in de Schrift. In de Bijbel staan namelijk vele antwoorden op vragen die wij vaak vergeten te stellen.”

Prof. Van Bruggen is nieuwtestamenticus. Hij heeft zich altijd veel moeite getroost om de Bijbel te verstaan. Heeft hij het inmiddels geleerd? „Als het gaat om de technische betekenis van de Bijbeltekst, dan heb ik al werkende veel mogen leren. Gaat het echter om de bedoeling van de tekst voor eigen hart en leven, dan moeten we erkennen dat dat geen kwestie is van kennis, maar van de werking van Gods Geest.”

Jakob van Bruggen was acht jaar oud toen de Vrijmaking (1944) plaatshad. „Ik heb dat inhoudelijk natuurlijk niet echt meegemaakt, ik was nog maar acht. Maar het staat van huis uit wel in mijn herinnering als iets van veel tranen, zeker niet als een glorieus gebeuren of zo.”

Prof. Van Bruggens levenswerk is het ”Commentaar op het Nieuwe Testament” (CNT). Onder zijn redactie zijn de afgelopen ruim twintig jaar 22 delen verschenen. Later dit jaar verschijnen de laatste twee delen, over Hebreeën en over de apostolische periode. Dan is het CNT gereed.

De meeste recensenten zijn erg lovend over de serie. „Ons stond voor ogen een commentaar dat Schriftgetrouw was, en dat voor ieder leesbaar was. Iedereen moet ermee uit de voeten kunnen, theoloog of leek. Deskundigheid van de schrijvers is voorondersteld. Je moet het ook eens wagen om, als je de Bijbel voor anderen wilt verklaren, die deskundigheid níét te hebben.”

Teleurstellend vindt prof. Van Bruggen het dat de moderne Bijbelwetenschap dit levenswerk zo’n beetje over het hoofd ziet. „Wij doen meer dan twintig jaar lang ernstige pogingen om duidelijk te maken wat de oorspronkelijke boodschap van de tekst is. De moderne Bijbelwetenschap neemt dat echter nauwelijks serieus. Zij neemt de Bijbeltekst dan ook niet letterlijk. Voor ons is de tekst de norm, niet de Bijbelwetenschap. Maar het doet wel verdriet.”

Het jarenlang zoeken naar de juiste exegese heeft prof. Van Bruggen „heel erg” bevestigd in de waarheid van het apostolisch geloof. „Ik ben er diep van onder de indruk gekomen hoe nauw het oude Apostolicum het geloof onder woorden heeft gebracht. Het is een heel goede samenvatting van de essentie van de evangeliën. Daarom vind ik het ook zo onbegrijpelijk dat sommige Bijbelgetrouwe broeders zich scharen achter het Credo, de grondslag voor een te realiseren nationale synode. Tussen het Credo en het Apostolicum zit een wereld van verschil. Het Credo wil dicht bij onze tijd komen en overeenstemming in de verdeeldheid zoeken. Dat is prachtig. Maar men is niet volmondig gebleven in de lijn van het Apostolicum. Het Credo laat essentiële dingen weg en het verduistert het Apostolicum. Ik heb het gelezen als een afbraakbelijdenis. Het heeft mij erg teleurgesteld.”

Sinds enkele jaren publiceert u ook kerstverhalen. Wat heeft een nieuwtestamenticus met korte verhalen?

„Men kan mij net zo goed vragen waarom een vader iets voor zijn kinderen doet. Deze korte verhalen zijn geboren in de gezinstraditie, om met Kerst elkaar een goed verhaal voor te kunnen lezen. Een goed verhaal vertellen, is overigens nog helemaal niet zo eenvoudig.”

Sinds 2007 werkt u aan een prekensite: vanbruggenpreken.nl. Wat beoogt u daarmee?

„In de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt ontstaat een tekort aan predikanten. Meer dan vroeger zijn er weer diensten waarin preken worden gelezen. Ik wil graag een bijdrage leveren aan de vraag naar goed toegankelijke en (voor)leesbare preken. De preken zijn geschreven vanuit de overtuiging dat de gekozen tekstpassage moet worden uitgelegd in samenhang met het geheel van het Evangelie en toegepast op de tijd waarin wij leven.”

De Gereformeerde Kerken vrijgemaakt verkeren in zwaar weer. Sinds 2004 loopt het ledental terug. Het aantal predikanten neemt af. Gemeenten vergrijzen. En de eenheid baart zorgen. Dat gaat allemaal over úw kerk.

„Dat verhaal kunt u over meer kerken vertellen, nietwaar? Het is niet iets van de vrijgemaakte kerken alleen. En het is maar vanuit welke invalshoek je naar de dingen kijkt. Je kunt net zo goed zeggen dat het mooi is dat er nog zo veel jongeren zijn die enthousiast voor hun geloof uitkomen. De toekomst is voor ons verborgen, maar de opdrachten voor ons zijn duidelijk: Wees trouw in je eigen gemeente, blijf trouw aan de plaats die de Heere gegeven heeft. Ik houd niet van orakeluitspraken over de toekomst van de kerk. Ik leg die toekomst in Gods hand. Daar is ze veilig.”

Van Bruggen

Jakob van Bruggen werd als zoon van een gereformeerd predikant op 23 september 1936 geboren in Tweede Exloërmond. Zijn jeugdjaren bracht hij door in Assen. Na het gymnasium studeerde hij (van 1954 tot 1959) aan de Theologische Universiteit (Broederweg) te Kampen. Als predikant diende hij de vrijgemaakte kerken van Ruinerwold/Koekange en Daarlerveen. In 1967 inaugureerde Van Bruggen als hoogleraar Nieuwe Testament te Kampen met de rede ”De oorsprong van de kerk te Rome”. Hij voltooide in 1973 zijn promotiestudie te Utrecht over de datering van het in Galaten 2 genoemde overleg te Jeruzalem. In 1987 nam prof. Van Bruggen het initiatief tot de serie Commentaar op het Nieuwe Testament, dat onder zijn redactie dit jaar zal worden afgerond. Na zijn emeritering in 2001 was hij nog een aantal jaren researchprofessor.

Speuren naar geheimen in de tekst

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?