Sergiev Posad, het Russische Vaticaan

Georgi, een Russische Jood, geboren in New York maar nu woonachtig in Sergiev Posad, vindt het allemaal een beetje overdreven. „Mensen in Sergiev Posad zijn eigenlijk een beetje te religieus”, vindt hij. Zelf zag hij wel brood in de toeristen die dagelijks naar de stad komen om het klooster te bezoeken en opende een shoarmazaak, maar „mensen zijn constant aan het vasten”, zegt hij zuur.

De mensen hier zijn heel anders dan in andere steden, legt Georgi uit. „Ze proberen te leven zoals Christus leefde: vasten, bidden en zich onthouden van allerlei dingen.” Zelf ziet hij er de noodzaak niet van in om een bepaalde denominatie aan te hangen. Hij noemt zichzelf een christen, maar „Jezus Christus is voor iedereen”, vindt hij. „Iedereen zal op een dag worden geoordeeld. God gaat oordelen.”

Sergiev is inderdaad een unieke stad. Overal staan tempels en kapelletjes. Veel vrouwen dragen rokken en af en toe loopt er een priester in vol ornaat langs: in het zwart gekleed, met een lange baard en een platte muts op. Zelfs de hekjes die de stoep van de straat scheiden, zijn versierd met gouden koepels. Vanaf de hoofdstraat, genaamd het Prospect van het Rode Leger, zijn de uivormige koepels en klokkentorens van het klooster (Lavra) van de ”heilige Drie-eenheid en de heilige Sergius” al in de verte zichtbaar.

Sergius

Het stadje is opgedragen aan de heilige Sergius (in het Russisch ”Svjatoi Sergej”) van Radonezj. Hij was de oprichter van het Lavra in de 14e eeuw en leefde als kluizenaar in uiterste zelfopoffering en soberheid. Sergius’ eenvoudige en godsdienstige levensstijl trok veel bekijks en veel monniken sloten zich bij hem aan. Zijn volgelingen stichtten vervolgens overal in Rusland kloosters en kerken en verspreidden de orthodoxie over heel Rusland. De meeste van die kerken en kloosters zijn tot op de dag van vandaag invloedrijke plaatsen van de Russische orthodoxie.

Sergius is een van de belangrijkste en meest geëerde heiligen van de Russisch-Orthodoxe Kerk, vooral vanwege zijn steun aan de leider van het oude Rusland, prins Dmitri van Moskou. In de 13e en 14e eeuw hielden Turks-Mongoolse nomaden de Russische landen rondom Moskou in hun greep. Deze zogenoemde Gouden Horde leek decennialang niet te verslaan. Hoewel de Russen in de minderheid waren, zei de heilige Sergius tegen prins Dmitri dat hij toch moest gaan vechten tegen de Turken aan de andere kant van de rivier de Don. Dmitri bracht een zware nederlaag aan de Gouden Horde toe en kreeg de bijnaam ”Donskoi”.

De overwinning was het begin van de eenheid van de Russische landen. De slag was een ommekeer in de algehele strijd tegen de Turks-Mongoolse Gouden Horde. En vanwege zijn steun en profetische voorspelling voor prins Dmitri is Sergius van Radonezj dus niet alleen een heilige vanwege zijn ascetische leven, maar ook van enorme waarde voor de Russische eenheid. Volgens het Kremlin is Sergius dus ook een Russische nationale held. Geen wonder dat het daar graag geld voor uittrekt.

Plannen

De uitwerking van de plannen is al mondjesmaat op gang gekomen. Er worden nieuwe uitkijkplatforms gebouwd waar vandaan men het Lavra kan zien liggen. Veel gedeelten in en rondom het klooster waar werkzaamheden aan de gang zijn, zijn afgezet. Uiteindelijk moeten er nieuwe musea, een avonturenbos, cafétjes en openbare toiletten worden gebouwd. Daarmee wil het bestuur van het Lavra meer toeristen trekken. Het doel is om van de stad de orthodoxe hoofdstad van Rusland te maken.

Priester Nicolai, een van de geestelijken die in het Lavra werken, legt uit wat er precies gaat gebeuren rondom het klooster: „Ze willen die weg afsluiten en voor voetgangers beschikbaar maken”, zegt hij terwijl hij naar de hoofdweg wijst, waar dagelijks het grootste gedeelte van het verkeer in de stad overheen rijdt. De plannen zijn om deze weg om Sergiev Posad heen te leggen, zodat er meer ruimte komt voor het klooster. Een enorme ingreep in het kleine stadje. „Ook willen ze nieuwe voetpaden aanleggen”, voegt priester Nicolai daar aan toe.

Verpauperd

Uit orthodoxe kringen klonk er al langer kritiek op de toestand van het historische stadje. De grauwe Sovjetgebouwen die in de buitenwijken staan en de verpauperde gebouwen in de binnenstad, die al voor de revolutie werden gebouwd, zijn toe aan restauratie of zelfs sloop. Er moet nog veel gebeuren voordat de leiders van de Orthodoxe Kerk zich ook willen vestigen in Sergiev Posad en er een daadwerkelijk ”orthodox Vaticaan” van kunnen maken.

De term ”orthodox Vaticaan”, zoals de Russische kranten die hanteerden, vindt priester Nicolai maar niets. Hij wil, zoals veel orthodoxen, niet vergeleken worden met de rooms-katholieken. „Wij zijn de enigen die het ware geloof behouden hebben: het derde Rome.” Daarmee verwijst hij naar de theorie dat Moskou, nadat Rome en Constantinopel verketterden, de verdediger is van het ware orthodoxe geloof.

Toch is de oude priester, die geboren en getogen is in het stadje, blij met de investering van de regering-Poetin. Hij werd zelf priester ten tijde van de Sovjet-Unie en weet van zijn voorgangers hoe moeilijk het was tijdens de repressie onder Stalin. „In 1948 mocht het Lavra weer open. Daarvoor was alles gesloten – iedereen wilde zelf voor god spelen. Het was erg moeilijk voor onze vaders.”

Poetin is een zege voor het land, vindt priester Nicolai. „Was er geen Poetin, dan zou er niemand zijn die de lokale dieven, maffia en halfbankiers onder controle kon houden. Ik ben God dankbaar dat hij hen in bedwang houdt.”

Populair

Sergiev Posad was in 2018 de meest populaire bestemming voor religieuze toeristen, volgens persbureau TASS. En naar alle waarschijnlijkheid neemt hun aantal de komende jaren alleen maar toe.

De meeste inwoners van Sergiev Posad hebben echter weinig van doen met het klooster en hopen alleen maar dat de toeristen geld in het laatje brengen. Ook Georgi, de Russische Jood, vindt de investeringen redelijk zinloos: „Mensen denken vaak dat God alleen in tempels woont. Maar God kun je overal vinden. Het gaat erom dat je hart oprecht is tegenover God.”

Dit is het eerste deel van een tweeluik. Vrijdag deel 2.

Sint-Sergius

Sergius van Radonezj, toen nog Bartholomeüs, werd geboren in het jaar 1314, in een orthodox gezin. Hij had grote interesse in het geloof maar kon niet lezen en schrijven. Op wonderbaarlijke wijze werd hij daarvan genezen en op zijn 23e levensjaar legde hij de belofte af om monnik te worden. Toen ontving hij de naam Sergius.

Met Sergius en zijn volgelingen Andrej Roebljov, de beroemde schilder van iconen, en Sint-Stephan van Perm, een missionaris onder Fins-Oegrische volkeren, begon er een nieuwe tijd van spirituele en culturele opleving in de Russische orthodoxie. Dat werd nog versterkt toen de Turks-Mongoolse Gouden Horde werd verslagen en er meer vrijheid kwam in Rusland.

Sint-Sergius wordt nog steeds geëerd en geprezen omdat hij „laag en nederig was tegen alle mensen en een voorbeeld voor iedereen. Hij stuurde nooit iemand weg die hem bezocht, oud noch jong, rijk noch arm. Hij ontving hen allen met grote blijdschap”, schreef Epifanius de Wijze over de heilige Sergius. In 1392 stierf Sergius en in 1452 werd hij heilig verklaard.

Rondom het Lavra, dat Sergius van Radonezj stichtte, vestigden zich veel boeren en handelaren en er ontstond een nederzetting (een Posad). In 1030 wilden de communisten af van de religieuze naam en noemden de stad Zagorsk, naar de bolsjewiek Zagorsky. Na de val van het communisme kreeg de stad zijn echte naam terug. Sergiev Posad wordt gezien als bakermat van de orthodoxie, en het klooster is het belangrijkste in de „gouden ring” van tempels en kloosters rondom Moskou.

Heropleving

De Russisch-Orthodoxe Kerk wordt vaak gezien als de lange arm van Poetin. Een soort zachte kracht die het Kremlin kan gebruiken om het Russische nationalisme aan de man te brengen, zowel in Rusland zelf als over de grens. De Russische identiteit is verweven met de Russische kerk: mensen die geboren worden als Rus, zijn ook bijna altijd per definitie orthodox.

De Russische staat werpt zich op als verdediger van de Russisch-orthodoxe waarden en normen, die vaak ingaan tegen de westerse normen zoals het homohuwelijk, transgenderisme en multiculturalisme. Een werkelijke scheiding tussen kerk en staat bestaat in Rusland niet: de kerk beïnvloedt het beleid van de overheid, en andersom heeft de president ook invloed in de kerk.

De rol die de Russisch-Orthodoxe Kerk heeft in de Russische maatschappij is enorm toegenomen sinds de val van de Sovjet-Unie. Eind jaren tachtig waren er in de Sovjet-Unie nog maar een kleine 7000 kerken open. Nu is dat aantal minstens vijf keer zo groot. Toen zei nog maar 30 procent van de bevolking Russisch-orthodox te zijn. Nu is dat meer dan 70 procent.

In de tsarentijd, vlak voor de Russische Revolutie, waren er in het Russische rijk tussen de 55.000 en 65.000 kerken en kloosters en nog steeds is de Orthodoxe Kerk niet terug op dat niveau. Veel kerken zijn vervallen en nog dicht door gebrek aan geld en priesters, vooral in afgelegen plaatsen. Overal in Rusland wordt er flink geïnvesteerd door overheid, rijke oligarchen en de kerk zelf om de parochies weer te openen. De heropleving van de kerk, na zeventig jaar atheïsme, is nog steeds in volle gang.

Sergiev Posad, het Russische Vaticaan

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?