Schuilen in de Gasthuiskerk

Aan het eiland Walcheren ging de hongerwinter voorbij doordat het al in november 1944 werd bevrijd. Toch was de prijs die ervoor werd betaald, hoog. De geallieerden wisten heel goed dat Walcheren in de Atlantikwall een uitgebreid defensiesysteem had, met een stevig net van fortificaties. Vanwege de Westerschelde, die toegang tot Antwerpen bood, vormde het eiland Walcheren voor de geallieerden een strategisch doel. En de Duitsers beseften dat. September 1944 werd de situatie dreigend. Geallieerde vliegtuigen wierpen boven het eiland pamfletten af, waarin werd aangekondigd dat hevige luchtaanvallen zouden worden uitgevoerd. Niet alleen zware bombardementen werden aangekondigd. Met klem werd aangeraden om het eiland te verlaten vanwege de mogelijkheid van overstromingen.

Uit de beschrijving van wat zou gaan gebeuren, kon de bevolking afleiden dat de dijken van Walcheren zouden worden gebombardeerd. Op 3 oktober 1944 was het zover. Tussen een en drie uur ’s middags, toen het vloed was, verschenen boven de Westkappelse zeedijk Lancasterbommenwerpers die hun bommen op de dijk lieten vallen. Door een gat van 100 meter golfde het zeewater naar binnen en werd in korte tijd ruim 700 hectare overstroomd.

Op 7 oktober volgden de Nolledijk bij Vlissingen en de dijk aan het Sloe bij Fort Rammekens. Het laatste bombardement, op 11 oktober, trof de dijk tussen Vrouwenpolder en Veere.

Chaos Doordat het hele eiland, op de dorpskernen na, onder water kwam te staan, was er onder de bevolking veel chaos en verwarring. Waar moesten de getroffen mensen heen? Uit de omliggende dorpen zochten velen bij familie, kennissen en vrienden in de stad Middelburg een onderkomen. De toeloop naar de stad, omringd door bolwerken die het water tegenhielden, was zo groot, dat op enig moment het aantal inwoners verdubbelde tot ruim 40.000.

Families uit de omliggende plaatsen, van wie de woning of boerderij onder water stond, zochten hun toevluchtsoord in de christelijke gereformeerde Gasthuiskerk aan de Lange Delft, toen nog in de oude stijl. Vijf families, ongeveer dertig personen tellend, bevolkten de kosterswoning, de consistorie, de ruimte achter de trap die toegang tot de preekstoel gaf en de bovenverdieping van de kosterswoning. Een kelder om in te schuilen was er niet, zodat bovengronds de verdere gebeurtenissen moesten worden afgewacht.

Aan de bevrijding van Middelburg zijn bange dagen en nachten voorafgegaan. Tussen 1 en 5 november 1944 kreeg de hoofdstad van Zeeland te maken met zware beschietingen vanuit zee. Vlak voor het begin van deze beschietingen met scheepsartillerie voegde professor G. Wisse met zijn vrouw zich bij zijn gevluchte geloofsgenoten in de Gasthuiskerk. Hoewel zij aan de Bierkaai in het huis van de familie Dentz even veilig of onveilig zouden zijn geweest, hechtte Wisse er kennelijk aan dáár te zijn „waar het volk altijd vergaderde” en waar de beschermengelen misschien net iets talrijker zouden zijn dan elders in de stad…

In adempauzes tussen de beschietingen sliep onder de meest oncomfortabele omstandigheden de herder tussen zijn schapen, onder wie enkele van zijn catechisanten als lammeren.

De bezorgdheid en spanning onder allen in het kerkelijk toevluchtsoord waren groot, op twee uitzonderingen na. De oude 90-jarige oma uit een van de families was de rust zelve en bad zichtbaar in stilte gedurig om bewaring en snelle beëindiging van het geweld.

Diezelfde rust ging uit van de echtgenote van professor Wisse, een deftige, stijlvolle, om niet te zeggen gedistingeerde verschijning, met niet-aflatende zorg voor haar toilet. Op enig moment was professor Wisse tijdens een rustpauze in de beschietingen zijn vrouw kwijt. In geen van de aangrenzende kamers van de kerk trof hij haar aan. Hij vond haar uiteindelijk achter de preekstoel in de kerkzaal, bezig met de verzorging van haar gerekend naar haar leeftijd nog weelderige haardos. Op zijn uitroep „Marie, wie denkt er nu aan zijn haar”, kreeg haar eerwaarde echtgenoot, bij wie de natuur die zorg overbodig had gemaakt, te horen: „Ik, Gerard…”

Wisse volstond met een glimlach en liet het zonder weerwoord.

Bevrijding Enkele dagen na de bevrijding werd op de markt van de Zeeuwse hoofdstad een bevrijdingsbijeenkomst gehouden. Diverse sprekers van seculiere en kerkelijke signatuur zouden daar het woord voeren, evenals de plaatselijke predikanten. Professor Wisse had daartoe geen uitnodiging ontvangen. Hij was van de lijst van kerkelijke sprekers geweerd op instigatie van dr. N. J. Hommes, toentertijd gereformeerd predikant in Middelburg. Hoewel Hommes Wisse geen daden van collaboratie met de bezetter kon verwijten, was hij in de bezettingsjaren ontstemd en verbaasd geweest over het feit dat deze in zijn persoonlijke opstelling en in de verkondiging niet duidelijker stelling jegens de nazi-ideologie had gekozen.

Door tussenkomst van C. J. van Burg, ouderling onder Wisse en direct na de bevrijding benoemd tot hoofd van de POD (Politieke Opsporingsdienst), werd aan Wisse uiteindelijk toch een aandeel toegemeten. Dat Wisse zijn toespraak –met een rollende r, een kenmerkend bestanddeel van zijn redekunst– een profetisch karakter gaf, zal niemand verbazen.

Schuilen in de Gasthuiskerk

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?