Jaap Dawson groeide weg van de dogma’s van Albertus van Raalte

Mystiek. Dat is een term die Dawson graag laat vallen. Of het nu om zijn familiegeschiedenis gaat, zijn beleving van architectuur of om religie: voor Dawson is het overdenken van de gang der dingen een tweede natuur.

Net als voor zijn voorvader ds. Albertus van Raalte (1811-1876), voorman van de Afscheiding in 1834, die met honderden volgelingen naar de Verenigde Staten emigreerde, is het overdenken van Bijbelse noties voor Dawson dagelijkse kost. Toch eindigen daar wel zo ongeveer de overeenkomsten. Want waar Van Raalte een exponent was van het gereformeerde denken, hangt Dawson als lid van de Oudkatholieke Kerk nauwelijks dogma’s aan. „Theologie is voor mij een keurslijf waaraan ik me wil ontworstelen.”

Dawson (63) werd gevormd door het anarchistische studieklimaat van Cornell University in de Amerikaanse staat New York. „Het waren de vrijgevochten jaren zestig, de lucht was zwanger van experimenteerdrang.” Het was een periode waarin hij zich bezon op de in zijn voorgeslacht al wat verbleekte gereformeerde wortels en uiteindelijk in de Oudkatholieke Kerk belandde.

De belangstelling voor ds. Van Raalte, vanwege zijn 200e geboortedag (op 17 oktober), betekent voor Dawson een hernieuwde kennismaking met „een held.” Hij bezocht daarom ook gisteren het symposium over de predikant dat in Ommen werd gehouden. Ommen is het dorp van waaruit ds. Van Raalte in 1846 vertrok naar Amerika.

Vooral van zijn opa en oma, met wie zijn moeder onder één dak woonde tijdens zijn jeugd, leerde Dawson veel over de predikant, die in de 19e eeuw de basis legde voor de stad Holland in de Amerikaanse staat Michigan. Het feit dat opa Nederlands sprak, illustreert volgens Dawson hoe de wortels van de familie doorwerkten tot in zijn jeugd. „Ik was altijd enorm geïnteresseerd in mijn afkomst. Vooral oma heeft me daarvan veel verteld, Van Raalte was immers haar opa.”

Hoe belangrijk vond zij de familiegeschiedenis?

„Oma plaatste, net als andere familieleden, Albertus van Raalte toch wel op een voetstuk. Je moet je voorstellen dat ze afkomstig was uit een familie die in Holland, Michigan, in haar jeugd aan de top stond van de hiërarchie. Met de kennis van nu zeg ik: Het was een oligarchie. Van Raalte had alle touwtjes in handen.”

Dat hij als leidsman van honderden volgelingen in de bossen van Michigan een nederzetting bouwde, kun je ook ondernemend noemen.

„Dat was het zeker. Michigan is vandaag de dag het centrum van de Amerikaanse meubelindustrie. Dat kun je rechtstreeks herleiden naar het zakelijk inzicht van Van Raalte, die voorzag dat de bossen van Michigan de grondstof vormden voor meubels. Hij had ook grote zakelijke belangen. Door archiefonderzoek kwam ik erachter dat zijn schoonvader in Leiden verschillende grachtenpanden bezat. Van Raalte was dankzij dat familiekapitaal een bemiddeld man, die, eenmaal in Amerika, flinke stukken grond kon kopen en verhandelen.”

U behoort tot de vierde generatie na ds. Van Raalte. Speelde de Nederlandse komaf nog een rol in uw jeugd?

„Wel in de verhalen. Maar de familie van mijn moederskant was veramerikaniseerd. Mijn opa beheerste echter de Nederlandse taal nog. Ik heb hem als 5-jarige gesmeekt mij ook Nederlands te leren, maar dat vond hij niet nodig. Met als gevolg dat ik op 32-jarige leeftijd het alsnog geleerd heb, toen ik in 1980 in Delft ging wonen. Alleen heb ik nu een Amerikaans accent.”

Wat bewoog u om naar Nederland te gaan?

„Ik kwam hier voor het eerst toen ik 19 jaar was. Het voelde als thuiskomen. Een overzichtelijk land, waar mensen op de fiets bij elkaar op bezoek gaan. Ik wist ineens veel beter wat ik miste in Amerika, met zijn uitgestrekte voorsteden. In Coral Gables bij Miami, waar ik opgroeide, heb je een auto nodig om vrienden te bezoeken of naar de winkel te gaan. Het is een onpersoonlijke samenleving. Ik was eigenlijk al een ”new urbanist”, iemand die pleit voor alle voorzieningen in de directe omgeving, nog voor mijn collega’s die term uitvonden. Bovendien stuitte de platheid van het leven in de zuidelijke staten me tegen de borst. Er was in mijn jeugd nog veel racisme en alles draaide om sport en consumptie. Overigens is dat in Nederland inmiddels precies eender.”

Ging u ook op zoek naar uw familiegeschiedenis?

„Dat gebeurde pas in 1979, toen ik bij vrienden in Kampen logeerde. Zij introduceerden me bij Jaap van Gelderen, docent kerkgeschiedenis aan de Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Kerken. Hij zette me op het spoor van wijlen Maarten Makkinga uit Ommen, een man die ongelofelijk veel wist van Van Raalte. Hij leidde me langs plaatsen in Ommen, Lemele en Lemelerveld die een rol speelden in het leven van Van Raalte. Makkinga was zelf van de gereformeerde kerk overgestapt naar de Rooms-Katholieke Kerk. Dat vormde een interessante parallel met mijn levensgeschiedenis. In 1982 werd ik na een lange zoektocht namelijk oudkatholiek.”

Wat deed het met u, die kennismaking met het familieverleden?

„Het vormde toen een sluitstuk van een zoektocht naar mijn identiteit. Ik ben een heel gevoelig iemand. Studeerde architectuur, Engelse en Spaanse letterkunde, psychologie en theologie. Voelde me in Amerika niet thuis en dacht in Nederland wel mijn plek te vinden. En ondertussen worstelde ik met de vraag of ik geloofde en in wie. Op die vragen heb ik gedeeltelijk antwoorden gekregen, maar ik blijf een zoeker. Dat ik afstam van Van Raalte doet me nu minder dan vroeger. Het gaat er toch vooral om welk verhaal je zelf te vertellen hebt.”

Van Raalte was gereformeerd, uw opa predikant in de United Presbyterian Church en al wat minder conservatief, zelf bent u oudkatholiek. Er zullen mensen zijn die zeggen: Een glijdende schaal.

„Ik zie voldoende raakvlakken tussen mij en Van Raalte. Je zou hem bijna een mysticus kunnen noemen. Hij was wel bevindelijk, maar niet zo dogmatisch als de tweede golf immigranten. De levenshouding van mijn grootouders was tamelijk vroom, maar niet al te zwaar. Mijn opa ds. J. C. Pelgrim preekte bevindelijk, maar ook evangelist Billy Graham sprak hem aan. Ik ben altijd een zoeker geweest en vond niet altijd antwoord op mijn vragen. Op mijn negende vroeg ik aan opa waarom de Bijbel niets schrijft over dinosauriërs. Hij zei: „We hoeven niet alles te weten.” Dat was een enorme afknapper voor mij.

Mijn geloofsopvoeding kreeg ik vooral van mijn moeder en mijn oma. Mijn vader was geen lid van een kerk, al was hij niet anti. Onder invloed van onze overbuurman, een wat vrijzinnige, congregationalistische voorganger, weekte ik mezelf los van het dogmatisch denken. Niet alleen de liturgie in zijn kerk, maar ook de manier waarop hij naar de mens keek, sprak me aan. Ik beleefde meer mijn geloof.

Echt veranderd ben ik op Columbia University in New York. waar ik theologie studeerde. Ik trof een hoogleraar die ons veel leerde over psychiaters als Jung en Freud en allerlei mystici. Haar stelling was: we hebben een mystieke ervaring, hopelijk met God. We hebben daarvoor een psychologische en een theologische taal. Het was het einde van mijn poging om eenzijdig modernist te zijn. Ik had bovendien ontdekt: rationele filosofie raakt me niet. Ik besloot de kerk een tweede kans te geven.”

Toen u de kerk een tweede kans gaf, gold dat ook het gereformeerde protestantisme?

„In 1980 maakte ik in de Burgwalkerk in Kampen kennis met het gereformeerde leven in Nederland. Het ging er voor mijn idee zo formeel aan toe. Ik ervoer het als een koude douche. Met vrienden ging ik eens naar de kerk van mijn voorouders en ik barstte tijdens de dienst in tranen uit. Ik vond het dodelijk voor mijn geest. Het heeft wel even geduurd voor ik in 1982 bij toeval in een oudkatholieke kerk belandde. Dat vond ik eerst een rare sekte, maar ik werd vriendelijk ontvangen, voelde me thuis bij het vrije klimaat daar en besloot te blijven.”

Ds. Van Raalte was misschien wel een vrije denker, maar had hij het gewaardeerd dat iemand uit zijn nageslacht oudkatholiek is?

„Ik weet het niet, ik hoop dat hij mijn hart en ziel zou respecteren. En zo niet, dan zou hij in zee moeten gaan met mijn broer Gerrit, die predikant is in Baton Rouge, Louisiana, Hij is heel conservatief, echt gereformeerd.”

Hoe is het contact tussen u beiden?

„Ik ontmoet mijn broer jaarlijks, we reizen dan naar Rome. Dat is min of meer neutraal terrein, we zijn beiden enthousiast over die stad. We praten er en eten samen, hij kijkt naar mozaïeken en ik beleef de ruimte. Zo houden we de band levend.”

Is Nederland voor een architect een mooier land om in te wonen dan Amerika?

„Kom op zeg. De architecten zijn fundamentalisten. Bij bouwkunde in Delft krijg je een dieet in modernisme, het is het Havana van de bouwkunst. Een gebouw moet wat mij betreft geen kille kazerne zijn. Ik houd van levende steden. Die hoeven niet per se oud te zijn, maar wel compleet. De uitvinders van het modernisme hebben de tijdgeest in het leven geroepen als legitimatie voor hun doen en laten. Zo houd je God buiten de deur en beperk je het denken over geestelijke inspiratie. Terwijl dat mij juist zo bezighoudt als ik het over gebouwen heb.”

Staan er in Nederland gebouwen van uw hand?

„Ik ben zo lang op zoek geweest om te ontdekken wat ik wilde bouwen. De opdracht voor de oudkatholieke kerk in Alkmaar ging helaas niet door. Wel heb ik van de oudkatholieke kerk in Den Helder deels het exterieur ontworpen, evenals het complete interieur. Dat ik niet verder ben gekomen, valt me wel eens tegen van mezelf. Maar ik krijg als docent de kans om anderen te helpen met bezieling te bouwen. Hen helpen bij de zoektocht hoe je dat aanpakt, dat is mijn missionstatement.”

U woont nu de helft van uw leven in Nederland. Bij welk land hoort u?

„In mijn jeugd leerde ik gaandeweg dat ik geen doorsnee-Amerikaan was, omdat ik me tegen veel zaken in de samenleving afzette. Nu ben ik blij dat ik hier woon en mijn vrienden heb. Toch blijf ik een man van twee werelden. Ik spreek Nederlands met een Amerikaans accent en Engels met een Nederlandse tongval. Alleen Spaans spreek ik nagenoeg accentloos. Ach, het is een verlossing om los te zijn van je vroegere identiteit.”

Levensloop Jaap Dawson

Jaap Dawson werd als Jay Dawson in 1948 geboren in Miami, Florida (VS). Zijn moeder, Lois Estelle Pelgrim, was een dochter van Maria Wilhelmina van Raalte, een kleindochter van de 19e-eeuwse predikant Albertus van Raalte. Ze trouwde met Edwin Scott Dawson. Jaap Dawson groeide op in Coral Gables, Florida, een voorstad van Miami, en gedurende de zomermaanden in Holland, Michigan. Hij studeerde aan Cornell University in Ithaca, Columbia University in New York en aan de Technische Universiteit in Delft, de stad waar hij sinds 1980 woont. Hij werkt als docent bouwkunde. Dawson is ook theoloog.

Jaap Dawson groeide weg van de dogma’s van Albertus van Raalte

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?