Het grote verhaal vertolken in kleine verhalen

Natuurlijk zijn rationele argumenten op hun plaats. Daar geen misverstand over. We geloven geen onzin. De veelschrijver Alister McGrath heeft dat zelf in allerlei apologetische werken ook laten zien. Toch schreef hij nu een boek, ”Verhalende apologetiek”, over een noodzakelijke aanvulling: we kunnen verhalen immers niet ongestraft reduceren tot concepten. Een mysterie is niet irrationeel, maar kan ook niet worden omvat door de rede. Een mysterie gaat ons onderscheidingsvermogen en al onze beschrijvingen te boven. Het zal niet verbazen dat op vele bladzijden de naam van C. S. Lewis voorkomt, met daarbij een verwijzing naar diens apologetiek van de verbeelding, waarbij de kern van het christelijk geloof in verhaalvorm gegoten is.

De redelijkheid van het geloof demonstreren, leidt lang niet altijd tot een omhelzing ervan. Verhalen hebben, naast de boodschap die overgedragen wordt, ook het vermogen om iemand als het ware in zich op te nemen, om zichzelf erin terug te zien. Zo wordt iemand al lezend of luisterend als het ware het gebeuren ingezogen en uitgenodigd, gelokt en tot het verlangen gewekt om in zo’n verhaal te delen. Dingen komen in een ander perspectief te staan. Het gaat om een levende geschiedenis, om een levend verhaal, en wat het christelijk geloof betreft om de levende God, die spreekt in de geschiedenissen die in de Bijbel verhaald worden. Bovendien gaat het bij vragen rond het lijden ten diepste vaak niet om een rationeel probleem, maar om een existentiële worsteling.

Vier verhalen

Wat de lezer te wachten staat in het boek? Allereerst een theologische verantwoording van een verhalende apologetiek. Er zit een reactie in op de liberale theologie, een recht willen doen aan de aard van de structuur van de Bijbel, de verbinding van waarheid en betekenis. Waarom zijn mensen geboren verhalenvertellers? McGrath verbindt deze gedachte met de mens als ”beeld van God”. Ook de tweenaturenleer aangaande Christus laat zich allereerst kennen vanuit wat Jezus Christus deed en zo vervolgens vanuit wie Hij is. Met name vier verhalen worden genoemd en hun betekenis voor vandaag wordt beschreven: Het verhaal van de uittocht – de hoop op bevrijding. Het verhaal van de ballingschap – waar hoor ik echt thuis? Het verhaal van Jezus Christus – de weergave van de liefde van God. En als laatste het verhaal van het koninkrijk – verbonden met de vraag waar we eigenlijk naar verlangen.

De praktische uitwerking van hoe je verhalen in de apologetiek gebruikt, had voor veel lezers vermoed ik wel uitvoeriger gemogen. Aan het eind lijkt het of de schrijver het toen tijd vond om de pen snel neer te leggen. De laatste zin van het boek is natuurlijk wel een mooie uitsmijter: „Er is veel meer te onderzoeken”!

Een mooie illustratie van de betekenis van verhalen, ook van een biografisch verhaal, levert McGrath in het andere boek. Dat dient zich aan als een kleine gids met betrekking tot het denken van de bekende geleerde Albert Einstein, toegespitst op de vraag wat we vandaag kunnen leren van diens visie op wetenschap en religie. Daaraan verbonden is hoe het grootste verbonden kan worden met het allerkleinste, een voortdurende zoektocht in het wetenschappelijke circuit, met nog heel veel open einden.

Het is tegelijkertijd een samenvatting van wat een ”groot verhaal” kan doen dat gebruikmaakt van het denken én de verbeelding. In de natuurkunde gaat het immers nog steeds om de cruciale vraag hoe het grootste verbonden kan worden met het allerkleinste. Daarbij is de zogenaamde snaartheorie nog altijd een goede kandidaat, zoals iemand in het voetspoor van Einstein meer dan eens heeft betoogd (Robbert Dijkgraaf). Daarin kan de verbinding gegeven worden tussen zwaartekracht en kwantummechanica, twee onderwerpen die Einstein veel bezighielden. Het boek neemt ons op een boeiende manier mee in deze zoektocht van Einstein. Het is een spannende en misschien soms ook echt inspannende tocht –maar dat mag als je vervolgens een paar mooie panorama’s voor je ziet– via Newtons mechanica naar de wetenschappelijke revolutie die Einsteins denken ontketende: de speciale en algemene relativiteitstheorie.

Beperkt

McGrath rekent nadrukkelijk af met de onjuiste verbinding tussen de relativiteitstheorie van Einstein en het relativisme. Juist de relativiteitstheorie weet van absolute gegevens. Een bredere theologische verwerking van de vierdimensionale, gekromde tijdruimte lijkt me nuttig. Te denken valt daarbij alleen al aan eeuwigheid als een eindeloze tijd, vanuit ons beperkte blikveld. Dat geldt ook voor de betekenis van het ”heden”. Juist zo’n woord (evenals trouwens ”ruimte”) wijst erop dat we meer nodig hebben dan de methodologie van de natuurwetenschappen, die de ”grote vragen van het leven” niet kan beantwoorden. Er staan zoveel zinnen in –ook leerzame citaten van Einstein– die ons duidelijk maken hoe beperkt ons denken is en dat de werkelijkheid groter is dan wij denken.

Het laatste hoofdstuk laat zien hoe we vanuit het geloof in een persoonlijke God –dat was niet wat Einstein onder religie verstond– de verbinding kunnen leggen met een ”wetenschappelijk universum”. Deze uitgave is echt een aanrader voor ieder die zich bezighoudt met exacte wetenschappen. Ik gun iedere student dit boek in handen als een cadeau.

Alister E. McGrath, Narrative Apologetics. Sharing the Relevance, Joy, and Wonder of the Christian Faith (Grand Rapids: Baker Books, 2019), ISBN 9780801075773, p. 167, $12.29.

Idem, A Theory of Everything (that matters). A Brief Guide to Einstein, Relativity & His Surprising Thoughts on God (Carol Stream: Tyndale Momentum, 2019), ISBN 9781496438072, p. 215, $22.99.

Het grote verhaal vertolken in kleine verhalen

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?