Wolterstorff, strijder voor rechtvaardigheid en sjalom

Wolterstorff komt over een week naar Nederland om bijdragen te leveren aan een reeks studiedagen voor een breed publiek over zijn werk. Een boeiend en veelzijdig filosoof, die alert reageert op actuele ontwikkelingen in kerk, politiek en samenleving.

Hoe veelzijdig Wolterstorff is, blijkt uit de bundel ”Denken om shalom”. Hij schreef boeken over rechtvaardigheid, christelijk onderwijs, kunst, liturgie, politiek, de plaats van religie in het publieke domein en verhouding tussen geloof en wetenschap. Redacteur Bart Cusveller ziet de samenhang in het werk van Wolterstorff vooral in het begrip sjalom: het bloeien of floreren van mensen in relatie tot God, de ander en de samenleving.

In de bundel vertelt Wolterstorff hoe de thematiek rechtvaardigheid zijn denken veranderde. Hij bezocht in 1975 een conferentie in Potchefstroom in Zuid-Afrika. Hij ontdekte hoe het systeem van apartheid, zogenaamd ten goede van de zwarten, in strijd was met de waardigheid en rechtvaardigheid van de zwarten en kleurlingen. „De schellen vielen mij van de ogen. Nooit eerder zag ik zo duidelijk hoe goedheid werd ingezet als een instrument van onderdrukking.”

Later volgde een conferentie in 1978 in Chicago over de rechten van de Palestijnen. „Opnieuw voelde ik Gods roep om in de bres te springen voor deze achtergestelde en mishandelde mensen, een roep om op te komen voor rechtvaardigheid.”

En zo werd het onderwerp van rechtvaardigheid een belangrijk thema in zijn werk, zoals bleek in de boeken ”Until Justice and Peace Embrace” (1983), ”Justice: Rights and Wrongs” (2008) en ”Justice in Love” (2011). Voor Wolterstorff is rechtvaardigheid een kernbegrip van het Oude én het Nieuwe Testament. Zij drukt het respect voor de waarde van de ander uit. De naaste is niet pas waardevol op basis van diens status, sociale rol, geslacht of rijkdom, maar omdat hij of zij een schepsel van God is.

Wolterstorff wil volgens Govert Buijs de seculiere wereld in het algemeen waarschuwen dat er reden is tot grote zorg over de status van de idee van mensenrechten. Ze bevinden zich in de gevarenzone. Daarom is het nodig om aan een goede fundering te werken, en dat is een goddelijke, zo schrijft Buijs in de bundel. Wolterstorff verbindt christelijk geloof en rechtsstaat nauw en positief aan elkaar, zowel historisch als inhoudelijk, zo zet Robert van Putten uiteen. De liberale rechtsstaat is een belangrijk uitgangspunt voor de uitvoering van de begrensde overheidstaak.

Wolterstorff heeft zich stevig in het ”democratiedebat” gemengd, zo laat Geert Jan Spijker zien. We moeten volgens Wolterstorff op zoek naar een alternatief dat meer recht doet aan verscheidenheid in samenleving en democratie. Iedere burger mag vanuit zijn diepste overtuiging argumenten aandragen in het democratisch debat. Gelovigen moeten daarbij ook gewoon hun religieuze argumenten kunnen inbrengen.

Kuyper

Wolterstorffs visie is in een belangrijk opzicht sterk verwant met die van Abraham Kuyper. Evenals Wolterstorff betoogde Kuyper dat christenen de poort van de wetenschap door moeten en kunnen gaan als christenen. Naast deze overeenkomst is er ook een belangrijk verschil, aldus René van Woudenberg. Volgens Kuyper is er tweeërlei wetenschap, christelijke en niet-christelijke, en deze hebben, afgezien van enkele uitzonderingen, niets gemeenschappelijk. Voor Wolterstorff is het kenmerk van christelijke wetenschap niet zozeer andersheid, als wel trouw aan het Evangelie.

Wolterstorff keert zich tegen Kuypers onderscheid tussen twee soorten mensen, christenen en niet-christenen, zogenaamd op grond van de wedergeboorte, zo zet hij in de bundel uiteen. De invloedrijkste gedachte van Kuypers erfgoed is voor Wolterstorff vooral gelegen in zijn visie op de roeping van de christen in de samenleving. Kuypers argument is in het kort dat de academische wetenschapsbeoefening onvermijdelijk vanuit bepaalde perspectieven gebeurt. Tegenwoordig wordt Kuypers visie breed gedeeld. „Met zijn bewering dat academische wetenschap onvermijdelijk perspectivistisch van aard is, was Kuyper zijn tijd tientallen jaren vooruit.”

Het christelijk geloof kan een regulerende functie hebben bij het opstellen en beoordelen van theorieën, maar het effect van deze overtuigingen zal afhangen van de graad van detail waarmee ze zijn geformuleerd, zo vat Van Woudenberg het standpunt van Wolterstorff samen. Een cruciale regulerende overtuiging in deze context is de overtuiging dat de wereld Gods schepping is. Maar christenen kunnen weer van elkaar verschillen in de wijze waarop ze dat concreet invullen.

De bezinning op rechtvaardigheid kreeg bij Wolterstorff een zeer existentiële dimensie toen zijn zoon Eric in 1983 op 25-jarige leeftijd verongelukte bij een bergbeklimming in Oostenrijk. Wolterstorff verwerpt een rechtvaardiging met een ”hoger doel”, in die zin dat God besloot toe te laten dat sommige mensen jong sterven en anderen lang en ernstig lijden. „Ik kan dat niet aanvaarden. Volgens mij zegt de Schrift dat God voor elk van Zijn schepselen wil dat ze floreren tot ze ”oud en van het leven verzadigd” zijn.” Daarom vraagt elk geknakt leven ruimte voor de klacht. Maar ook in de diepste put en het zwartste lijden is Hij nabij.

Zelfkritiek

Wolterstorff is kritisch richting de Amerikaanse kerken die volgens hem worden overspoeld door het welvaartsevangelie. Hij laakt ook het feit dat veel van zijn medechristenen in het publieke leven zich kwetsend en misleidend over hun tegenstanders uitlaten. „Ze lijken eerder uit te zijn op macht, voor henzelf en voor hun eigen kring.” In de Schrift staat rechtvaardigheid voorop. In het denken en handelen van menig medechristen is het vaak in geen velden of wegen te bekennen. „Liefde en rechtvaardigheid treuren.”

Wolterstorff komt in de bundel over als een scherp cultuurcriticus die de ontwikkelingen duidt in het licht van een veelomvattend sjalom waarin mensen tot hun bestemming komen. De bundel laat zien dat hij aanmerkelijk meer is (geworden) dan een analytisch filosoof. Hij biedt een uitstekende inleiding op het totaaloeuvre van deze filosoof die ongetwijfeld kennisname met diens praktisch-filosofische werken zal bevorderen.

Nicholas Wolterstorff

Nicholas Wolterstorff werd in 1932 geboren in Bigelow (Minnesota) uit Nederlandse ouders. Hij studeerde filosofie aan Calvin College te Grand Rapids. Na in Harvard te zijn gepromoveerd, doceerde hij van 1959 tot 1989 aan Calvin College filosofie, van 1989 tot 2001 filosofische theologie aan Yale University. Wolterstorff vormde met Alvin Plantinga, William Alston, Richard Mouw en anderen de voorhoede van een christelijke wijsgerige beweging in de veelal atheïstische Angelsaksische wijsbegeerte. Wolterstorff was voorzitter van de Amerikaanse vereniging voor christelijke filosofie (Society of Christian Philosophers), alsook voorzitter van de algemene American Philosophical Association. Zijn werk bezorgde hem (gast)docentschappen aan Harvard, Princeton, Yale en Oxford. In 2007 kreeg hij een eredoctoraat aan de Vrije Universiteit, waar hij enkele jaren colleges verzorgde.

Studiemiddagen met Wolterstorff

Wolterstorff was al in de jaren negentig bekend met zijn publicaties op het gebied van wetenschap en geloof. Zijn recentere zoektocht naar een christelijke visie op thema’s zoals rechtvaardigheid, onderwijs en liturgie is in Nederland echter veel minder bekend. In de bundel ”Denken om shalom” van de Stichting voor Christelijke Filosofie staat daarom de actualiteit van Wolterstorffs praktische filosofie centraal op het terrein van politiek, recht, onderwijs en kunst.

Ter gelegenheid van de presentatie van deze bundel komt de 85-jarige filosoof begin volgende maand naar Nederland om in vier studiemiddagen te inspireren tot het doordenken en toepassen van zijn gedachtegoed. Wolterstorff gaat daarbij in gesprek met filosofen, theologen, politici en onderwijskundigen. De studiemiddagen belichten Wolterstorffs betekenis voor christelijke filosofie (6 juni, Amsterdam), voor christelijke politiek (7 juni, Den Haag), voor christelijk onderwijs (8 juni, Ede) en voor christelijk geloof (9 juni, Kampen).

De organisatie ligt in handen van de Stichting voor Christelijke Filosofie en AKZ+/Weetwatjegelooft.nl, dat videocursussen en studiebijeenkomsten organiseert op het terrein van de Bijbel, geloven en kerk-zijn. Aanmelding loopt via weetwatjegelooft.nl/shalom. De studiemiddagen met Wolterstorff stimuleren om het christen-zijn in de samenleving in praktijk te brengen, tot bloei van de gemeenschap, stelt dr. William den Boer, projectleider van AKZ+. „We hopen dat mensen weer fris naar hun roeping op de verschillende terreinen kijken.”

Boekgegevens

”Denken om shalom. De praktische filosofie van Nicholas Wolterstorff”, Robert van Putten, Bart Cusveller en Rob Nijhoff (red.); uitg. Buijten & Schipperheijn, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 5881 955 0; 288 blz.; € 19,90.

Wolterstorff, strijder voor rechtvaardigheid en sjalom

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?