Verwoestende gevolgen van de Boerenoorlog

Een groot deel van ”Onder de vlinderboom” speelt in het concentratiekamp Irene nabij Pretoria. Om de kracht van de Boerenstrijders te breken, hebben de Engelsen in 1900 de boerderijen afgebrand, het vee gedood en de vrouwen en kinderen gedeporteerd.

Samen met hun moeder en de zwarte landarbeider Isaac belandt de tweeling Clara en Tony in Irene. Hun vader is met de Boeren ten strijde getrokken. Het leven in het kamp is hard en hun geloof in Gods leiding wordt zwaar op de proef gesteld. Om aan voldoende voedsel te komen, laat de moeder zich door de Engelse kampcommandant Fitzgerald en zijn kameraden misbruiken. Ze raakt zwanger. Na de geboorte van Elisa maakt de wanhopige moeder een einde aan haar leven. Clara zorgt vol liefde voor haar halfzusje, keert terug naar de vernielde boerderij en wordt geholpen door Isaac, die alle ellende in een kamp voor zwarte mensen heeft overleefd.

Over de onmenselijkheid van de Engelse soldaten in Zuid-Afrika is veel geschreven, in het verleden en ook recent. Over de gevolgen van een verkrachting in het kamp schreef Francois Smith in 2014 bijvoorbeeld de roman ”Kamphoer”. Het effect van de veelheid aan gruwelijke beelden is dat de beschrijvingen ten slotte als clichés overkomen en het juiste effect missen. ”Onder de vlinderboom” weet deze platgetreden paden te vermijden door een tweede vertellijn te activeren.

Binnen dit tweede verhaal volgt de lezer de jonge vrouw Iris, die aan de universiteit in Amsterdam onderzoek doet naar de gevolgen van emotioneel heftige gebeurtenissen, trauma’s, ziektes en ontberingen voor de generaties na degenen die het lijden ondergingen. Dit zogeheten ”epigenetisch” onderzoek brengt Iris opnieuw in contact met haar Zuid-Afrikaanse achternichtje Geraldine en met Geraldines moeder.

Meer en meer verschuift de aandacht van Iris zich naar de gevolgen van de ontberingen in de Zuid-Afrikaanse concentratiekampen. De Zuid-Afrikaanse familiegeschiedenis van moederskant krijgt een steeds duidelijker gezicht. Uiteindelijk valt het kwartje en wordt de samenhang tussen de twee verhaallijnen volledig helder. Het bewijs voor de stelling dat traumatische gebeurtenissen zowel psychisch als fysiek doorwerken in het leven van de generaties daarna levert de familiegeschiedenis van Iris.

Het thema van de tweeling en het gewelddadige verbreken van de innige band tussen de beide kinderen Clara en Tony is mooi vervlochten met de latere zwangerschappen, onder meer van Iris zelf. Het symbool van de vlinderboom, ook wel koraalboom geheten, met zijn schitterende bloemen en de bijzonder gekleurde zaden, is op overtuigende wijze deel van het vertelde geworden. Het geloof is aanwezig als strijd om de hand van God te ervaren in de menselijke gebeurtenissen.

Het talent van Vijverberg ligt in haar vermogen een vervlochten verhaal te vertellen. Het overtuigendst in haar vertelkunst is de aandacht voor de kleine emoties en observaties van kinderen en jonge mensen. Clara, het meisje dat in kamp Irene in één klap volwassen moet worden, is daardoor onvergetelijk. De roman ”Onder de vlinderboom” is om deze reden ook een ethische oproep aan ons hier en nu om kinderen met liefde en aandacht op hun weg naar de volwassenheid te begeleiden en dit proces niet uit gemakzucht aan de amusementscultuur over te laten.

Boekgegevens

Onder de vlinderboom, Pauline Vijverberg; uitg. Conserve, Schoorl, 2018; ISBN 978 90 542 9478 8; 362 blz.; € 19,99.

Verwoestende gevolgen van de Boerenoorlog

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?