Spanning tussen innerlijk en uiterlijk

Het is een roman waaraan geen enkele christelijke uitgever zich waagt. De Banier en Mes blijken beducht voor hun achterban, zodat Trudi Blom haar boek zelf uitgeeft, via leesmijnboek.nl. De auteur dient ook zelf de aandacht op haar verhaal te vestigen. Wat is er dan zo opzienbarend aan? De auteur schetst een gezin in de rechterflank van de gereformeerde gezindte waarin het onvermijdelijke orgel, beige tafelkleed en ontbijtkoek op schoteltje bij de koffie de sfeer tekenen. Vader is zelfstandig ondernemer, redelijk zelfverzekerd, maar vooral gericht op strengheid en consequent zijn. Hij is van mening dat hij door stipte hantering van regels zijn gezin de gewenste koers kan laten varen.

Moeder heeft hierin geen eigen stem, kenmerkend is haar onderworpen en stille houding. Bijna alle kinderen schikken zich in hun geïsoleerde bestaan zonder internet en contact buiten eigen sociaal netwerk, en vooral zonder warme, persoonlijke interesse van hun ouders. Op geestelijk gebied is er sprake van miscommunicatie, monologen worden gevoerd zonder zich te bezinnen op het bereik van de boodschap. Clichés nemen de plaats in van authentieke geloofstaal.

Verzet Oma is een centrale figuur in het boek. Zij is getrouwd geweest met „de oude Piet van Boven”, een man die nog vaak genoemd wordt omdat zijn geloof respect afdwong. Zij heeft ook altijd een woord op zijn tijd. Uit haar spreken blijkt dat zij vooral gericht is op Gods werk. Zij is vuurbang om mensen aan het werk te zetten en laat serieuze vragen van haar kleinkinderen dan ook liggen om uitvoerig uit de doeken te doen hoe een Bijbelse bekering eruitziet. Teus is als enige zoon bij de zuivere waarheid gebleven, al haar andere kinderen zijn afgeweken. Het is voor oma van essentieel belang om bij deze kerk te blijven omdat de mensen hier niet bedrogen worden. In veel preken wordt dan ook gewaarschuwd tegen het ten onrechte toe-eigenen van de verbondsgoederen.

De enige die zich er luidruchtig tegen verzet, is de oudste zoon Pieter, die zich miskend voelt en provoceert om gezien en gehoord te worden. Zijn moeder vermaant hem wel, maar is bang voor hem geworden omdat ze voelt dat ze niet tegen hem opkan. Zijn vader zit met hem in zijn maag omdat hij eigenlijk niet de zoon is die hij zich voorgesteld heeft. Daarnaast zit dyslexie Pieter danig in de weg, zodat hij ook op school elke dag zijn beperkingen voelt. Zijn zus Marijke bevindt zich in een moeilijke positie; ze wil haar ouders onvoorwaardelijk gehoorzamen, maar voelt zich ook heel betrokken bij Pieter.

De wending komt als Pieter in gesprek raakt met een evangelist in de stad. De man, die hem op een begrijpelijke manier het Evangelie vertelt, maakt een innerlijke strijd in hem los, waardoor het in zijn innerlijk en omgeving hard tegen hard lijkt te zullen gaan.

Overtrokken Trudi Blom (1965) schreef eerder de novelle ”Er niet meer zijn” (De Banier). Haar nieuwste roman heeft duidelijke overeenkomsten. De omgeving van Marius uit ”Er niet meer zijn” is vergelijkbaar met die uit ”Geen schijn van kans”. Beide werken laten een gezin zien dat zich naar buiten toe presenteert als harmonieus, maar uiteindelijk functioneert als een star, verstikkend element dat individuele vrijheid belemmert. In haar laatste boek is de wending duidelijk positiever.

Uitgeverij Mes en De Banier wezen ”Geen schijn van kans” af omdat bepaalde groepen in de gereformeerde gezindte verkeerd zouden zijn getekend. De kerkelijke situatie is een centraal en bepalend thema in dit boek. Blom suggereert in haar boek een direct verband tussen deze ’rechtse’ opvoeding en prediking én het ontsporend gedrag van Pieter. Daar heb ik moeite mee. Het gevaar is wel aanwezig, maar het trekken van rechtstreekse lijnen is te onevenwichtig. Bovendien denk ik dat de sfeer overtrokken getekend is, hoewel veel zaken herkenbaar zijn. Maar ”niet goed getekend” én ”gevaarlijk om te publiceren voor uitgeverijen met een achterban” zijn twee verschillende zaken. Eerlijkheid gebiedt dat te zeggen.

Trudi Blom is een auteur die een boeiend verhaal weet te vertellen. Het ontbreken van een redacteur is merkbaar; een professioneel oog had lelijke zinnen als: „Zijzelf wonen nog net in de bebouwde kom”, „Zodat je niet weet hoe’n gezicht je trekken moet”, of „Van arren moede geeft ze haar moeder maar een glaasje water” veranderd. De cover van het boek is niet aantrekkelijk, de ondertitel, ”Een spannend verhaal over een reformatorisch gezin”, zou ik weghalen. Blom hecht aan opbruisende originaliteit, terwijl ik denk dat het kanaliseren van haar gedachten het niveau naar boven gehaald zou hebben.

Zeggingskracht Ik had dan ook het liefst gezien dat ze de personen iets minder karikaturaal geschetst zou hebben: de moeder is uitzonderlijk passief en huilerig, de vader wel heel erg ontactisch naar zijn zoon toe, dochter Marijke wel érg naïef dat ze niets weet van een café in de stad en dat ze het onderscheid evangelisch-gereformeerd wel heel simpel uitlegt. Het roken van een joint heeft bij Pieter al tijdens de eerste keer de juiste, diepe uitwerking van een geoefend roker en de gedachte aan het gemis geeft hem vanaf de eerste keer al een overheersend paniekerig gevoel. Verslaving via de snelweg. Liever had ik gezien dat Trudi meer naar de wending van Pieter toegewerkt zou hebben. Wel bewonder ik haar beschrijving van de oma, die juist wel in staat blijkt tact te combineren met haar geloofsbeleving. Zij is dan ook degene die de positieve wending in Pieters leven een kans geeft.

Ik denk dat Bloms roman door meer afweging aan zeggingskracht toegenomen zou hebben. Door de karikaturen wat af te vlakken en daarbij een christelijke uitgever in de arm te nemen, zou het boek een bredere doelgroep dienen. Want ik denk dat het boek ons iets te vertellen heeft. Het lezen ervan kan een goed uitgangspunt van een gesprek en van overdenking vormen. Ik hoop niet dat de auteur door haar manier van schrijven en publiceren dit doel zal missen.

Spanning tussen innerlijk en uiterlijk

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?