Rubriek prof. Selderhuis: Het jaar van Dordt

Dat aan dit jubileum veel aandacht gegeven wordt, is een goede zaak, want er bestaat over deze synode en zeker over de Dordtse Leerregels een enorme onkunde. En dat tot schade van het kerkelijk en het persoonlijk leven.

De indruk wordt gewekt dat een stel geradicaliseerde calvinistische fundamentalisten in een donker achterkamertje een aantal akelige decreten heeft opgesteld die God als tiran voorstellen en elke gereformeerde gelovige tot een potentieel psychologische patiënt maken.

Een heel ander beeld komt op uit het boek ”Recovering the Reformed Confession”, dat Scott Clark, hoogleraar aan Westminster Seminary in Californië, over de gereformeerde confessies schreef. Op een heel frisse en toegankelijke wijze laat hij de rijkdom van de reformatorische belijdenisgeschriften zien. Hij wijst daarbij regelmatig op het Bijbelse karakter en de pastorale grondtoon van de Dordtse Leerregels. Voor Clark heeft de Dordtse synode niets aan actualiteit verloren.

Ook in het overzichtswerk ”The Cambridge Companion to Reformed Theology”, onder redactie van prof. Paul Nimmo en prof. David Ferguson, dat bij Cambridge University Press verscheen, is het oordeel over de synode positief. Het boek geeft een overzicht van de geschiedenis en inhoud van de gereformeerde theologie en daarin komt vanzelfsprekend het thema van de predestinatie ter sprake.

Niet alleen krijgt het thema een apart hoofdstuk, ook in de andere bijdragen wordt het belang van dit leerstuk genoemd. In deze beide boeken wordt niet over Dordt- se synode gesproken dan nadat de schrijvers grondig kennisgenomen hebben van de inhoud van de Dordtse Leerregels. Ik denk dat daar ook een belangrijk probleem ligt.

Er bestaat bij velen een negatief beeld van de synode en van de leerregels en daarin praat de één de ander graag na, maar dan zonder eerst eens te gaan lezen wat er gebeurd is en te lezen wat er in de leerregels staat. Overigens zijn deze boeken dan ook goed voor hen die de synode en leerregels prijzen zonder de inhoud te kennen. Ook dan kun je namelijk op het gebied van kerk en geloof voor ongelukken zorgen.

Mens

Het thema dat in Dordrecht ter sprake kwam, hing al een hele tijd in de lucht en speelde niet alleen onder de gereformeerden. In de bundel ”Ideengeschichte um 1600”, onder redactie van prof. Wilhelm Schmidt-Biggemann en prof. Friedrich Vollhardt, staan knappe studies over de geestelijke en intellectuele situatie in Europa na de Reformatie. Kerken en overheden streden overal met elkaar om eigen zelfstandigheid. Politiek en economisch was er sprake van instabiliteit, maar ook theologisch en filosofisch waren velen zoekende. Rome en de Reformatie hadden hun standpunten in confessies vastgelegd, maar met name aan de protestantse zijde kwamen denkers op die zich afvroegen of de waarheid wel zo precies is vast te leggen.

”Ideengeschichte um 1600” laat dan ook zien hoe vraagstukken als dat van de uitverkiezing bij rooms-katholieken, lutheranen en gereformeerden speelde en dat zowel theologen als filosofen erover nadachten. De Dordtse synode stond dus niet in een isolement, maar hield zich bezig met een Europees en actueel thema. De historicus Bern Roeck plaatst de synode in een nog groter kader, door deze te behandelen in zijn grote overzicht van de renaissance, ”Der Morgen der Welt. Geschichte der Renaissance”.

Op heel toegankelijke wijze beschrijft Roeck de ontwikkelingen vanaf de late middeleeuwen, waarbij er steeds meer ontdekkingen werden gedaan en waarbij de mens en diens mogelijkheden steeds meer in het middelpunt kwamen te staan. De synode van Dordrecht behandelt Roeck in het hoofdstuk dat hij ”De Bataafse morgen” heeft genoemd. Die titel zegt iets over verwachting, over het aanbreken van een nieuwe tijd en het ontstaan van een nieuwe mens. Wanneer die visie theologisch en kerkelijk ontwikkeld wordt, kan het tot een conflict komen over hoe de menselijke mogelijkheden verhouden zich tot Gods almacht en over hoe de menselijke wil en Gods wil zich tot elkaar verhouden.

Vragen

Een van de kritiekpunten op de Dordtse synode was dat de leer van Gods uitverkiezing bij mensen elke vrijheid en elke verantwoordelijkheid wegneemt. Wie kan en wil lezen, weet al wel dat zowel de synode als de leerregels dit misverstand afwijzen, maar desondanks is het toch goed dat ook nieuwe boeken dit soort onzin uit de wereld proberen te helpen.

Zo gebeurt dat bijvoorbeeld in het boek ”Calvinism and the Problem of Evil” onder redactie van David Alexander en Daniel Johnson, een boek dat handelt over de vraag hoe het calvinisme met het probleem van het kwaad omgaat. De deskundigen in dit boek bestrijden het idee dat het calvinisme God tot auteur van het kwaad maakt en elke gedachte dat de mens ook maar iets van vrijheid heeft de kop indrukt met goede argumenten.

Met calvinisme kom je als mens en als mensheid gewoon geen stap verder, was de gedachte. Maar wie deze studies leest, moet toch wel rap tot heel andere gedachten ko- men. Datzelfde geldt voor het boek ”Divine Will and Human Choice. Freedom, Contin- gency, and Necessity in Early Modern Re- formed Thought” van Richard Muller, de beroemde kenner van Calvijn en van de ge- reformeerde scholastiek. Zijn boek over de relatie tussen Gods wil en de keuzemogelijkheden die de mens heeft, is opnieuw een meesterwerk van zorgvuldig lezen en analyseren van de bronnen. Muller gaat daarbij de moeilijke vragen niet uit de weg, maar schrijft wel vanuit de grondovertuiging dat Gods gedachten hoger zijn dan die van ons.

Dat heeft men tijdens de Dordtse synode zo gezien en geformuleerd. Dat betekent dat wij mensen verstandelijk niet alles rond krijgen en dat we daarom de soevereiniteit van God en de verantwoordelijkheid van de mens maar gewoon laten staan. Als het eerste maar onverkort beleden en geloofd wordt, hoeft het tweede geen probleem te worden.

”Recovering the Reformed Confession”, R. Scott Clark; uitg. P&R Publishing, Phillipsburg; ISBN 978 1 59638 110 0; 364 blz.; $ 24,99; ”The Cambridge Companion to Reformed Theology”, Paul T. Nimmo/David A.S. Ferguson (red.); uitg. Cambridge University Press, Cambridge; ISBN 978 1 107 02722 0; 346 blz.; $ 99,- (paperback $ 34,99); ”Ideengeschichte um 1600”, Wilhelm Schmidt-Biggemann & Friedrich Vollhardt (red.); uitg. Frommann-Holzboog, Stuttgart; ISBN 978 3 7728 2713 6; 338 blz.; € 68,-; ”Der Morgen der Welt. Geschichte der Renaissance”, Bern Roeck; uitg. C. H. Beck, München; ISBN 978 3 406 69876 7; 1332 blz.; ; € 44,-; ”Calvinism and the Problem of Evil”, David E. Alexander en Daniel M. Johnson; uitg. Pickwick / Wipf and Stock, Eugene; ISBN 978 1 62032 578 0; 308 blz.; $ 37,-; ”Divine Will and Human Choice. Freedom, Contingency, and Necessity in Early Modern Reformed Thought”, Richard A. Muller; uitg. BakerAcademic, Ada; ISBN 978 0 8010 3085 7; 330 blz.; $ 45,-.

Rubriek prof. Selderhuis: Het jaar van Dordt

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?