Psychiatrische zorg vindt steeds meer in eigen omgeving plaats

Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? Wat is de mens? Aan deze vier wijsgerige kernvragen kan vandaag de dag gemakkelijk een vijfde worden toegevoegd: Waar is de mens? Waar moet je zijn, zodat er gebeurt wat je nodig hebt?

Het is een vraag die zich in een tijdsgewricht vol van digitalisering, van laptops, tablets en smartphones, sterk aan je opdringt. De betekenis van ruimte verdwijnt of verschuift. Zoals buskruit je ontdeed van de veiligheid van stadsmuren, ontdoen multimediale middelen je van tal van ruimten waar je korter of langer verblijven moest, wilde je ervaren of ontvangen wat je nodig had.

Ommezwaai

Het boek ”’t Is hier een gekkenhuis” van Koos Neuvel en Caroline de Pater gaat evenzeer over deze vijfde vraag. Waar is de mens met een chronische psychiatrische aandoening? Waar moeten mensen met een dergelijke kwaal verblijven, zodat ze ontvangen wat ze nodig hebben?

De schrijvers schetsen een levendig beeld van de ommezwaai van een levenslang verblijf in psychiatrische inrichtingen naar herstellen in de eigen woonomgeving. Ze geven een eerlijk en waardig, en soms ook ontroerend verslag van eigen belevenissen binnen een niet bij name genoemde psychiatrische instelling.

Veel patiënten vertellen hun levensverhaal aan hen. Ook hulpverleners en leidinggevenden komen aan het woord. Voor sommige thema’s benaderden de auteurs deskundigen en doen ze verslag van hun opvattingen. Zo kan het gaan over de zin en onzin van isoleercellen of ook over de vraag of een chronische psychiatrische aandoening misschien veroorzaakt wordt door verblijfspsychiatrie.

Evenwichtig

De schrijvers plaatsen hun bevindingen in een historisch perspectief, vooral dat van de Nederlandse verblijfspsychiatrie, met uitwaaieringen naar een enkel ander land. Daarbij komt het beeldbepalende Italië ruim ter sprake.

Ze beschrijven de geschiedenis begripvol, zonder de (beste) bedoelingen te veroordelen waarmee mensen met psychiatrische aandoeningen werden opgenomen, waarbij sommigen bijna als vanzelf een langdurig verblijf kregen toebedeeld – tot de dood erop volgde.

Koos Neuvel is schrijver en journalist. Caroline de Pater werkt als zelfstandige in de zorginnovatie. Hun deskundige en wijze sparringpartner is Willem van Tilburg, emeritus hoogleraar in de psychiatrie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.

Het resultaat van hun werk is een evenwichtig en bedachtzaam boek dat zelfs mensen die tientallen jaren werkzaam zijn in de psychiatrie de gedachten doet vermenigvuldigen, en zeker mensen die met psychiatrie nog geen enkele ervaring hebben gehad.

Zelfredzaamheid

Veel aandacht gaat er in dit boek uit naar de herstelgedachte, zoals die de afgelopen jaren uitwerking heeft gekregen in de organisatie van psychiatrische hulpverlening aan mensen met een chronische psychiatrische aandoening. Het idee is dat, ook als niet alle beperkingen door deze aandoening verdwenen zijn, mensen niet langdurig opgenomen hoeven worden maar door ambulant werkende psychische hulpverleners ondersteund kunnen worden binnen en vanuit een eigen woonomgeving.

Het moet gaan om bevordering van de zelfredzaamheid, waarbij de auteurs goed laten uitkomen dat dat voor sommige mensen met een psychiatrische aandoening echt te hoog gegrepen is. Er zal altijd wel enige behoefte blijven of ontstaan aan verblijfspsychiatrie. Terecht komen ze met citaten die laten zien hoezeer ook de psychiatrie met ‘revoluties’ te maken kreeg – alsof wat in de periode vóór zo’n revolutie in de psychiatrie gebeurde alleen maar slecht was.

Opnameduur

Het enige wat ik in het boek niet terugvond, zijn de effecten van verschillen in gezondheidsrecht op opnameduur in de psychiatrie. Zo maakte ik in Rome mee hoe mensen met een psychiatrische aandoening met een juridisch afgedwongen opname –anders dan in Nederland– automatisch de behandeling kregen, waardoor de opnameduur aanzienlijk korter kon zijn.

Even las het boek alsof het de ommezwaai positioneerde in de afgelopen paar jaar, maar die is al veel eerder begonnen. Er mag dan nu ineens gesproken worden over herstelgerichte zorg, maar al in de jaren negentig van de vorige eeuw rolden psychiatrische instellingen meerdere rehabilitatietrainingen uit in hun instellingen waarin de herstelgedachte besloten lag. Het heette toen ambulantisering en vermaatschappelijking van de zorg.

Kerkenraden

Die ontwikkeling zou uiteraard ook gevolgen hebben voor het kerkelijk leven, dat in het boek eigenlijk geen aandacht krijgt. Wie niet meer in een psychiatrische inrichting verblijft maar in de steden en dorpen terugkeert, keert ook terug in de kerkelijke geloofsgemeenschappen.

Ik herinner me nog goed hoe ik ruim vijftien jaar geleden als beleidspsychiater met de portefeuille geestelijke verzorging ettelijke vertegenwoordigingen van kerkgenootschappen of ook kerkenraden bezocht om het daar over deze gevolgen te hebben, en daar warme aandacht en actieve medewerking ondervond.

Boekgegevens

”’t Is hier een gekkenhuis. De ommezwaai in de geestelijke gezondheidszorg”, Koos Neuvel en Caroline de Pater; uitg. Podium, Amsterdam, 2018; ISBN 978 90 575 9896 8; 286 blz.; € 22,50.

Psychiatrische zorg vindt steeds meer in eigen omgeving plaats

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?