James K. A. Smith pleit voor juiste voeding van verlangen

Aandacht voor verlangen is in. In Nederland heeft Herman Paul het thema op de kaart gezet, onder andere in zijn inmiddels veelgeprezen boekje ”De slag om het hart”, over de secularisatie van het verlangen. Paul benadrukt daarin de vormende kracht van de liturgie, waarbij hij aanhaakt bij de twee eerste delen van de trilogie ”Cultural Liturgies” van de Amerikaanse hoogleraar filosofie James K. A. Smith: ”Desiring the Kingdom” (2009) en ”Imagining the Kingdom” (2013). Inmiddels publiceerde Smith, verbonden aan Calvin College in Grand Rapids, ook het derde deel van zijn trilogie (”Awaiting the King”, 2017) en schreef hij in 2016 een populaire versie van ”Desiring the Kingdom”, onder de titel: ”You Are What You Love”. Dat laatste boek is nu door Kees de Wildt in het Nederlands vertaald. Herman Paul schreef de introductie.

Smith (1970) sluit in zijn betoog aan bij de bekende uitspraak van Augustinus dat ons hart onrustig is totdat het rust vindt in God. Daarmee zegt de kerkvader volgens Smith dat ons verlangen het „epicentrum van de menselijke identiteit” is. En niet ons denken, zoals we sinds Descartes („Ik denk, dus ik ben”) stilzwijgend aannemen.

In een uitgebreide –en wat sterk aangezette– beschrijving van het koopgedrag in een Amerikaanse ”shopping mall” laat Smith zien hoe dat in het dagelijks leven werkt. In het winkelcentrum wordt niet ons denken, maar ons verlangen aangesproken: al die spullen willen ons hart in beslag nemen. Volgens Smith zelfs zodanig, dat een winkelpassage in veel gevallen een religieuze functie vervult; waarbij de etalagepoppen de iconen vormen waarnaar we ons leven willen vormen.

Oefengemeenschap

Uitgaande van het gegeven dat wij dus verlangende wezens zijn (we zijn wat we liefhebben), komt Smith met een prachtige karakterisering van de christelijke liturgie. De eredienst op zondag is namelijk de plek waar het tegenoffensief wordt ingezet, waar ons hart op het juiste doel wordt gericht en waar onze honger echt wordt gestild. Juist door de gebruikelijke liturgie (de „gewone genademiddelen”) is de christelijke gemeente de oefengemeenschap waar wij op de juiste manier worden gevormd. „Liturgie is de manier waarop wij leren Christus „aan te doen” (Kol. 3:12-16).”

Daarbij heeft Smith de „historische christelijke eredienst” voor ogen, die gekarakteriseerd wordt door vier onderdelen: samenkomen, luisteren, gemeenschap en uitzending. De auteur is vuurbang voor een aanbiddingsliturgie waarin ónze expressie en toewijding centraal staan en waarin Jezus eigenlijk „nóg een product is om mij gelukkig te maken.” Dat is een liturgie van onderop. De traditionele liturgie van Woord en tafel –zoals de Vroege Kerk die zag en ook iemand als Calvijn– komt echter van boven: Gód wil ons ontmoeten, Híj herschept ons, en dat roept onze aanbidding op. „Aanbidding is het strijdperk waarin God onze harten herijkt, onze verlangens hervormt en onze liefde opnieuw afstelt.”

Gezin en onderwijs

Vanuit deze kern (de gezamenlijke aanbidding als „hart van discipelschap”) redeneert Smith verder. Eén dag in de week is niet voldoende om ons bij de les te houden. Daarom moet de zondagse eredienst worden voortgezet in dagelijkse „op het Koninkrijk gerichte liturgieën.” Allereerst in het gezin, maar vervolgens ook in alle vormen van (kerkelijk) onderwijs.

Daarbij schetst Smith een prachtig plaatje –inclusief voorbeelden uit zijn eigen gezin en uit zijn werk als docent– dat voor velen misschien moedbenemend is: voldoe er maar eens aan. Maar dat maakt zijn betoog niet minder waardevol: voor mensen die zich bezinnen op de liturgie, maar net zo goed voor ouders en andere opvoeders.

Je bent wat je lief is. De spirituele kracht van gewoontes, James K. A. Smith; uitg. KokBoekencentrum; 224 blz.; € 19,99

James K. A. Smith pleit voor juiste voeding van verlangen

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?