Humor en oog voor detail bij Engelse schrijfster Jane Gardam

Jane Gardam is nu bijna 90 jaar oud. Ze schrijft al jarenlang als in 2004 het boek ”Good old Filth” verschijnt. Het lijkt naar de achtergrond te verdwijnen totdat het in 2017 wordt vertaald (Nederlandse titel: ”Een onberispelijke man”) en in veel landen verschijnt. De schrijfster wordt op slag een bekendheid buiten de landsgrenzen.

In de tijd dat ze het boek schrijft, is haar man stervend. Hij lijdt aan dementie en ze heeft iets nodig om haar geest gezond te houden. Na zijn sterven schrijft ze verder aan het tweede deel, ”Een trouwe vrouw”. Als derde deel verschijnt in 2018 ”Laatste vrienden”. De trilogie is compleet.

Het eerste deel begint en je waant je meteen in het Engeland van Dickens. Twee advocaten, Sir Edward Feathers en Sir Terence Veneering, die al levenslang elkaars rivalen zijn, komen ongewild naast elkaar wonen. Ze doen hun uiterste best om elkaar te mijden, maar als Feathers op een ijskoude winterdag de huisdeur achter zich dichtgooit, beseft hij dat er niets anders op zit dan bij zijn buurman aan te bellen. Een prachtig kerstverhaal met een happy end zou het kunnen zijn, maar daarvoor is de schrijfster te goed in schrijven. De haken en ogen van het gewone leven zijn veelvuldig aanwezig.

Raj-wees

De cover van ”Een onberispelijke man”, met een geruite pullover, is schitterend gekozen. Want er wordt inderdaad een man geschetst die er altijd frisgewassen uitziet, met schoenen die glimmen als kastanjes, vers gestreken kleding en zelfs de geur van zijn zeep misstaat een oude eiken kast niet. Je ziet hem precies voor je. Zijn toekomst lijkt dan ook net zo veelbelovend als zijn uiterlijk, ware het niet dat Edward Feathers een Raj-wees is.

Het boek is opgedragen aan Raj-wezen, die bij de schrijfster veelvuldig in haar familie voorkomen. Ik moet het woord opzoeken en zie dat het in Engeland een bekend fenomeen is: kinderen van Britse ouders die in de koloniën verbleven worden op zeer jonge leeftijd terug naar Engeland getransporteerd vanwege angst van ouders voor tropenziekten. Ze groeien in Engeland op in kostscholen, bij wildvreemde pleegouders, familie en vervreemden totaal van hun ouders, die ze nooit of te laat terugzien.

Eddies moeder sterft na zijn geboorte, zijn vader kijkt vervolgens zijn hele leven niet naar hem om. Hij wordt bij tantes in Engeland ondergebracht die geld ruiken, maar zich weinig aan hem gelegen laten liggen. Hij komt in een kindertehuis terecht waar passie afgeblust wordt met koude douches. Als hij een familie ontmoet die hem wil adopteren, lijkt zijn toekomst verzekerd. Maar dit verandert als hij in de oorlog zijn pleegbroer verliest. Zijn verleden achtervolgt hem; onder zijn onberispelijkheid en rijzende ster als Queen’s Counsel in Hongkong, waar hij veel geld verdient, schuilt een levensgroot litteken van afwijzing.

Het eerste wat hij zijn toekomstige vrouw Betty Macintosh dan ook vraagt is om hem nooit te verlaten. Zij beseft dat het geen huwelijk van passie wordt en zegt tegen haar vriendinnen: „Hij begrijpt niemand, zeker geen vrouwen. Iets akeligs in zijn jeugd. Buiten het gerechtshof komt er geen zinnig woord uit.” Een toekomst waarin geen geldproblemen haar zullen plagen draagt bij aan haar jawoord. Zij is haar ouders verloren in een jappenkamp en hoopt op een veilige toekomst zonder geldzorgen, maar mét kinderen.

Tulpen

De tegenpool van Feathers is Terence Veneering. Hij groeit op in armoede, ontsnapt aan oorlogsgeweld en legt zich toe op zijn carrière, die hem geen windeieren legt. Hij blijft een persoon die omringd is met schaduwen. Hij probeert de liefde van Betty voor Feathers te kapen en slaagt hier gedeeltelijk in. Zij bezwijkt een nacht voor de verleiding van de passie. Ze draagt dit levenslang met zich mee en vindt een positie waarbij ze Eddie trouw blijft, maar Veneering niet helemaal kwijtraakt. Het huwelijk van de Feathers blijft kinderloos. Betty verzwijgt veel voor haar man, maar de lezer krijgt regelmatig een onthulling voorgeschoteld die verrast. Intussen werpt Betty zich in haar latere leven op het tuinieren en begraaft ze haar geheimen letterlijk in de tuin, de vele tuinenshows en vrijwilligerswerk. Ze sterft terwijl ze in haar tuin tulpenbollen plant.

Na haar dood reist Edward naar twee oude vriendinnen die bij hem in het kindertehuis gewoond hebben. Het is alleen al de moeite waard om het verslag van deze brokkenpiloot tijdens zijn reis te lezen. En dan ontvouwt zich een groot geheim dat hij zijn hele leven meegedragen heeft.

Geschenk van God

Jane Gardam noemt haar schrijven „een geschenk van God.” Soms vind je God terug in haar boeken, maar Hij blijft op de achtergrond. De woordkeus in het eerste deel is, net als de hoofdpersoon, onberispelijk, maar helaas is dat in het tweede deel niet zo. Op verschillende momenten komt de lezer vloeken tegen. De eerste twee delen vullen elkaar wel prachtig aan door het verschillende perspectief. Het derde deel haalt andere personen voor het voetlicht, maar voegt voor de grote verhaallijn niet meer zo veel toe.

Jane Gardam heeft een bijzondere pen. De combinatie van woordenschat, understatement, Engels getinte humor en het haarscherp toevoegen van kleine details boeit enorm. Je voelt de onderhuidse broei en je leest totdat je weet wat er aan de hand is. En dan nog weven talloze verhalen zich door elkaar en wordt de waarheid steeds complexer omdat je de drie romans vanuit verschillende perspectieven leest.

De schrijfster is een kei in het portretteren van personen. Neem de persoon Ross, die steeds weer opduikt en omschreven wordt met de woorden: „Hij rook naar frituurvet, bier en werkloosheid” en je ziet de man voor je. Ook de (koloniale) geschiedenis van Engeland is in het verhaal opgenomen. De schrijfster lijkt een gelukkige mengeling van Couperus, Jane Austen en Charles Dickens, en toch is ze zichzelf. Ik vind het een gave op zich en zou graag wat van haar vermogens erven.

Boekgegevens

”Een onberispelijke man”, Jane Gardam; uitg. Cossee, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 593 6706 7; 320 blz.; € 22,99; ”Een trouwe vrouw”, Jane Gardam; uitg. Cossee, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 593 6722 7; 256 blz.; € 22,99; ”Laatste vrienden”, Jane Gardam; uitg. Cossee, Amsterdam, 2018; ISBN 978 90 593 6723 4; 219 blz.; € 22,99.

Humor en oog voor detail bij Engelse schrijfster Jane Gardam

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?