Het platte wereldbeeld van Hella Haasse

Ter gelegenheid van Haasses 100e geboortedag verzorgde haar uitgever Querido een heruitgave van ”Ogenblikken in Valois”. Het zijn impressies over het Val d’Oise, een departement ten noorden van Parijs waar Haasse in de jaren tachtig woonde. Eerder dit jaar werd er een gedenksteen in de Nieuwe Kerk onthuld, een eer die nog maar zelden een schrijver te beurt valt.

En ongetwijfeld zal er in dit jubileumjaar nog meer op de rol staan rond Nederlands meest vertaalde schrijfster. Op de biografie moeten we alleen nog even wachten. Biografe Aleid Truijens zegt dat al het onderzoek afgerond is en nu het daadwerkelijke schrijven kan beginnen. Er viel ook veel te onderzoeken. Wat te denken van een doos met zestig agenda’s?

Haasse heeft altijd een speciale band met Frankrijk gehad. Ze woont er tien jaar met haar man Jan van Lelyveld. Verrassend genoeg niet in een oud, krakend huis, maar in een moderne prefabwoning in een nieuwbouwwijk. In blocnotes schrijft ze haar indrukken van het landschap, de geschiedenis en de sfeer van de streek op en zo ontstaat ”Ogenblikken in Valois”. Het boekje verschijnt in 1982 en brengt zowaar een toename van Nederlands bezoek aan de streek teweeg. Bovendien bezorgt het Haasse een Franse onderscheiding. Vanaf eind jaren tachtig beginnen ook de Franse vertalingen van haar boeken op gang te komen. De liefde van Haasse voor Frankrijk is wederzijds.

Haasse heeft een neus voor buitenissige personages en gebeurtenissen. Af en toe checkte ik of het allemaal wel klopte, maar ik kon haar niet op een fout betrappen. Het koninklijk huis van Valois is ook wel een onuitputtelijke bron van curieuze verhalen. In haar eerste historische roman, ”Het woud der verwachting”, figureert Charles d’Orléans (1394-1465), graaf van Valois; in dit boek komt hij opnieuw voorbij.

De koning-dichter ging zijn leven lang in het zwart gekleed om uiting te geven aan zijn melancholie. Op zijn kleding liet hij zilveren tranen borduren. Zijn vader Louis d’Orléans typeert Haasse als een „zowel artistiek begaafde, tot vrome inkeer geneigde, als krijgshaftige, politiek geslepen, sterk zinnelijke persoonlijkheid.” In één zin geeft ze zo een genuanceerde karakteristiek die rechtdoet aan een complexe persoonlijkheid.

Louis treedt op als vervanger van zijn broer, de krankzinnige Charles VI. In een poging hem te genezen werden huiveringwekkende methoden toegepast. Zo maakte men hem doodsbang met griezelige verschijningen en geluiden, waren er personen die al zijn gebaren nadeden en werden er zelfs gaten in zijn hoofd geboord.

Het valt op dat Haasse meer oog heeft voor kastelen dan voor boerderijen, meer voor koningen dan voor boeren. Ze is in zekere zin wat elitair. Dat zie je al aan de titels van haar boeken: ”Heren van de thee”, ”Mevrouw Bentinck”, ”Berichten van het Blauwe Huis”. Maar ook de hoofdpersonen van bijvoorbeeld ”Cider voor arme mensen” zijn niet de arme mensen. Het is Haasse naar aanleiding van ”Oeroeg” regelmatig verweten dat zij in haar geboorteland Indonesië tot een blanke, bevoorrechte kaste behoorde en zich helemaal niet kon inleven in de werkelijkheid van de Indiërs.

Een voordeel van dit ‘elitaire’ is dat Haasse nooit platvloers, grof of kwetsend is. Gelukkig hoort ze wat dat betreft niet in het rijtje van ”de grote drie”, de naoorlogse schrijvers Hermans, Mulisch en Reve. Helaas is Haasses wereldbeeld wel plat, horizontaal. Ze kan niet om de ‘vroomheid’ van sommige koningen heen, maar geloof in de verticale dimensie, als fundament van het bestaan, nee, daarover niets in het werk van Haasse.

Boekgegevens

”Ogenblikken in Valois”, Hella S. Haasse; uitg. Querido, Amsterdam, 2018; ISBN 978 90 214 0825 5; 176 blz.; € 12,50.

Het platte wereldbeeld van Hella Haasse

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?