Handen wassen helpt, zegt de wiskunde

Er zijn van die boeken die je instemmend knikkend leest. Niet omdat je zo thuis bent op dat gebied, maar omdat er net dingen gebeurd zijn die je hebben geleerd dat wat er in staat het overwegen waard is.

Zo’n boek is ”Het grote verschil”, het eerste wiskundeboek voor breed publiek van de Britse wiskunde Kit Yates, hoogleraar aan de Universiteit van Bath. Het verscheen afgelopen herfst en onlangs kwam de Nederlandse vertaling op de markt.

Yates is meester in het ontdekken van wiskundige patronen in de levende wereld om hem heen. De wiskunde van de biologie, zeg maar. Dat levert interessante inzichten op. Wat individuen doen, is belangrijker dan wat de geneeskunde kan, stelt Yates. Dan heeft hij het bijvoorbeeld over de keuze om wel of niet naar je werk te gaan als je grieperig bent. En over het effect van handen wassen, of je hand voor je mond doen als je hoest. Al zou hij dat laatste gezien de huidige richtlijnen beter anders hebben kunnen formuleren.

Niet voor niets heeft de Nederlandse uitgever de publicatiedatum een paar weken naar voren geschoven, want het boek is ineens hoogst actueel. Na het lezen van de inleiding is de verleiding groot om meteen door te bladeren naar het laatste hoofdstuk, over de wiskunde achter een epidemie. Op de ondertitel ”Ziektebeheersing hebben we zelf in de hand” is wel het een en ander af te dingen, maar aan de andere kant laat Yates –vergezeld van overtuigende en heldere grafieken en formules– wel zien dat de verspreiding van een epidemie zo snel gaat als de zwakste schakel toestaat.

Ebola

Dat vrij snel na de verschijning van zijn boek in winkels, op kantoren en in kerken ineens overal pompjes met desinfecterende zeep opduiken en nog worden gebruikt ook, had Yates niet kunnen denken. Verklaren kan hij het wel en onderbouwen ook. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat handen wassen het reproductiegetal (R0) van luchtweginfecties met wel driekwart kan verlagen, schrijft hij.

Vervolgens legt hij omstandig uit wat R0 precies is, maar dat hebben de meeste mensen inmiddels wel vanuit de media meegekregen. Het reproductiegetal geeft weer hoeveel mensen gemiddeld door een ziek persoon besmet raken. Is dit minder dan één, dan ligt R0 ook onder de één en dooft een epidemie uit.

Het reproductiegetal van een besmettelijke ziekte hangt sterk samen met de eigenschappen van de ziekteverwekker. Dat verklaart waarom uiterst dodelijke aandoeningen als ebola weinig kans maken om een pandemie te worden, legt Yates uit. Het ebolavirus maakt teveel dodelijke slachtoffers om zich efficiënt te kunnen blijven verspreiden. Aandoeningen die zich gemakkelijk verspreiden (een hoog R0 hebben), maar minder dodelijk zijn, vragen uiteindelijk meer slachtoffers. Juist vanwege het grote aantal besmettingen.

De wiskunde biedt prachtig gereedschap om scenario’s te testen, meent de Britse hoogleraar. Dat je beter kunt thuisblijven als je grieperig bent bijvoorbeeld, kun je gewoon uitrekenen. En dat die voorspellingen een hoog waarheidsgehalte hebben, illustreert hij dan weer met het voorbeeld van een werknemer van de Amerikaanse fastfoodketen Chipotle. Die besmette in 2017 op één avond 135 mensen met het norovirus, een zeer besmettelijk darmvirus. Deze werknemer was fout omdat hij misselijk naar zijn werk was gegaan, maar zijn werkgever was nog veel onverstandiger door bij werknemers met teveel ziekteverzuim te dreigen met ontslag.

Yates legt ook de vinger bij andere zaken in de samenleving waarin wiskunde onder de oppervlakte een wezenlijke rol speelt: de rechtsspraak, de aflossing van een hypotheek. Indrukwekkend, maar toch maken die op dit moment wat minder indruk.

Boekgegevens

Het grote verschil, Kit Yates; uitg. Thomas Rap; 360 blz.; € 22,50

Handen wassen helpt, zegt de wiskunde

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?