God is wereldwijd aan het werk onder moslims

De Javaanse evangelist Sadrach Surapranata (1835-1924) deed het op zijn eigen manier. Hij zag hoe de Nederlandse kerk honderden zendelingen naar het toenmalige Nederlands-Indië stuurde, maar dat deze mannen nauwelijks ingang hadden onder moslims, waardoor hun werk nauwelijks vrucht droeg.

Dit moet anders, dacht Sadrach. Waarom zou je überhaupt Indiërs in een Nederlandse kerk willen krijgen? Hij keerde zich af van de Nederlanders en overtuigde zijn volksgenoten ervan dat ze hun cultuur niet hoefden te verloochenen als ze tot geloof in Christus zouden komen. En dus noemde hij de kerken die hij bouwde ”mesjids”, dezelfde term die moslims voor hun moskeeën gebruiken. De voorgangers heetten imams en ze droegen traditionele, Javaanse kleding.

De werkwijze van Sadrach veroorzaakte steeds meer wrijving met de Nederlandse kerkcultuur in de kolonie. De naar Nederlands-Indië uitgezonden predikant Petrus Heyting zorgde er op een gegeven moment zelfs voor dat Sadrach werd opgepakt. Maar intussen groeiden zijn kerken onstuimig door, tot het moment dat Sadrachs zoon, na de dood van zijn vader, met de Nederlandse kerk een overeenkomst bereikte en de inmiddels duizenden gelovigen een plaats kregen in die kerk.

Contextualisatie

Het is een intrigerend verhaal over aanpassing aan de cultuur en, vooral, over moslims die tot geloof komen in Christus. De Amerikaan David Garrison vertelt het verhaal aan het begin van zijn boek ”Er waait een wind door het huis van de islam”, dat onlangs in het Nederlands is verschenen. Daarmee zet hij de trend voor de meer dan 200 pagina’s die dan nog volgen. Ze staan vol informatie over succesvolle zendingsbewegingen onder moslims, bijna allemaal uit deze tijd.

Die bewegingen zijn op heel verschillende manieren tot stand gekomen en Garrison wil geen waardeoordeel geven over welke manier de beste is, maar feit is dat de meest succesvolle bewegingen tamelijk ver gaan in contextualisatie. Dat wil zeggen dat het Evangelie maximaal wordt aangepast aan de cultuur, zodat de boodschap zo goed mogelijk landt in een islamitische omgeving.

Hoewel Garrison zegt geen waardeoordeel te willen geven, is duidelijk dat hij (verregaande) contextualisatie toejuicht. Dat blijkt al in het verhaal van Sadrach Surapranata, die duizenden moslims in Nederlands-Indië tot geloof in Christus leidde. „Dat was meer dan de Indische kerk met de hulp van honderden Nederlandse zendelingen in haar 268-jarige geschiedenis had bereikt”, voegt de auteur daar fijntjes aan toe.

Garrison bespreekt diverse malen het onder zendelingen beroemde maar ook verguisde C1-C6-model, waarbij C1 staat voor een kerkmodel dat in alle aspecten als (westerse) kerk te herkennen is, en C6 voor een geheime gelovige van wie niemand in zijn omgeving weet dat hij Christus volgt. Wat is de beste manier? Garrison beschrijft verschillende bewegingen die gebruikmaken van het zeer omstreden ”insiders-model”, wat neerkomt op C5. Daarbij worden aspecten van het Evangelie die voor moslims moeilijk zijn, vermeden of omzeild. Denk aan een term als ”Zoon van God”, die anders wordt omschreven zodat moslims er geen aanstoot aan nemen.

Gruwelijk misleidend

De auteur van een tweede boek, ”Ik zocht Allah en vond Jezus”, kan daar geen enkel begrip voor opbrengen. De schrijver is de onlangs overleden Nabeel Qureshi, een ex-moslim uit de Verenigde Staten. Hij noemt de aanpak van de ”insiders” in zijn boek „gruwelijk misleidend” en zelfs „godslasterlijk.” „Een Evangelie waarin de goddelijkheid van Jezus geen plek heeft, is helemaal geen Evangelie.”

Daarmee is direct een van de heetste hangijzers van zending onder moslims benoemd. Maar het is niet nodig daar al te lang bij stil te staan, omdat het de focus veel te veel legt op westerse zendingsmodellen – alsof die het verschil maken. De belangrijkste les die te trekken is uit de huidige bekeringsbewegingen in de islamitische wereld is niet dat westerlingen eindelijk het perfecte zendingsmodel hebben gevonden, maar dat God aan het werk is.

Negen kamers

Het beste komt dat naar voren in het genoemde boek van David Garrison, doordat hij een totaaloverzicht probeert te geven van wat er aan de hand is in de islamitische wereld. Dat doet hij door de wereld van de islam op te delen in negen ”kamers”, zoals de Turkse kamer, de West-Afrikaanse kamer, de Arabische kamer en de Indo-Maleisische kamer. Die –soms enorme– gebieden hebben allemaal hun eigen dynamiek en Garrison brengt dat mooi in kaart. De vele verhalen over dromen, visioenen en daaropvolgende bekeringen kunnen een lezer met hart voor het Evangelie nauwelijks onberoerd laten. Dat alleen al maakt het zeer de moeite waard dat dit boek eindelijk in het Nederlands verschenen is.

Garrison reisde zelf door alle kamers van het huis van de islam en interviewde zo’n duizend ex-moslims over hoe zij tot geloof in Christus kwamen. Hij constateert dat er op meer dan 70 plaatsen in de moslimwereld in 29 verschillende landen ”bewegingen” bestaan van christenen met een moslimachtergrond. Zo’n ”beweging” moet uit minimaal duizend dopelingen bestaan, of minimaal honderd nieuwe kerken opleveren in een tijdsbestek van twintig jaar. In totaal zou het gaan om miljoenen nieuwe volgelingen van Christus in deze tijd, terwijl er voor pakweg 1900 geen enkele beweging was. De eerste beweging was die van de genoemde Sadrach in toenmalig Nederlands-Indië, maar verreweg de meeste bewegingen komen pas op sinds het jaar 2000.

Genoeg redenen dus om te spreken over „iets historisch – iets wat nooit eerder is gebeurd”, zoals Garrison doet. Toch zijn er ook vraagtekens te plaatsen. Het lijkt bijvoorbeeld alsof een flink deel van de bekeerlingen in de eerdergenoemde insidersbewegingen thuishoort. Je vraagt je af hoe Garrison dat eigenlijk kan weten, van die vele insidersbewegingen. Hij heeft weliswaar heel wat interviews afgenomen, maar het karakteristieke van insidersbewegingen is nu juist dat ze nauwelijks waarneembaar zijn.

Dat legt het grote manco van dit boek bloot. Het biedt een schat aan prachtige verhalen en moedgevende getuigenissen, maar als het gaat om namen en rugnummers brengt het de lezer niet veel verder. Veel moet hij maar gewoon aannemen. Een van de doelen van het boek, die Garrison zelf formuleert, is: de bewegingen nauwkeurig beschrijven. Maar precies dat is vrijwel onmogelijk, zo blijkt. In elk geval lost Garrison die belofte niet in.

Totaalplaatje

Dat gebeurt evenmin in het nog onvertaalde boek ”Fleeing ISIS, Finding Jesus” van de Amerikaanse auteurs Charles Morris en Craig Borlase. Hun boek draagt de ietwat ronkende ondertitel ”The Real Story of God at Work” – het echte verhaal over hoe God aan het werk is. Maar feitelijk zet die titel de lezer op het verkeerde been. Het lijkt te gaan om een boek dat gedocumenteerd duidelijk maakt hoe God aan het werk is in het Midden-Oosten, maar een totaalplaatje krijgt de lezer ook hier niet te zien.

Op momenten dat het enigszins die richting op gaat, verwijst het boek naar de al eerder verschenen Engelse versie van ”Er waait een wind door het huis van de islam”. Verder blijft het vooral bij de verhalen die de auteurs zelf hebben opgetekend tijdens één reis naar Jordanië en Irak in januari 2016. Die ervaringen zijn heel persoonlijk opgeschreven en bevatten veel reportage-elementen.

Met die stijl op zich is overigens niets mis. Het boek is heel goed geschreven, boeiend en laagdrempelig – zij het wat Amerikaans, met op een nuchtere Nederlander nogal overdreven overkomende beschrijvingen van personen en hun gemoedstoestanden. In elk geval leert de lezer een hoop over de christenen ter plaatse.

Apologetisch

Het lijkt er op dat hét boek dat antwoord geeft op de vraag welke bewegingen er precies gaande zijn in de islamitische wereld, nog geschreven moet worden. Tot die tijd is het wellicht raadzamer om te rade te gaan bij auteurs die niet het grote plaatje pretenderen te vertellen, maar simpelweg uit de doeken doen hoe zij zelf tot Christus zijn gekomen.

Zonder twijfel het beste voorbeeld daarvan is het al genoemde boek ”Ik zocht Allah en vond Jezus” van Nabeel Qureshi. Hij is een ex-moslim van Pakistaanse afkomst die in de Verenigde Staten en deels in Groot-Brittannië opgroeide. Het boek is subliem van opzet: Qureshi vermengt zijn levensverhaal ogenschijnlijk moeiteloos met meer apologetische uitweidingen over de waarheid van de Bijbel. Het échte apologetische werk van zijn hand is overigens ”Allah of Jezus”, dat zeer onlangs ook in het Nederlands verschenen is.

Het is onmogelijk om dit boek te lezen zonder getroffen te worden door de tragiek van Qureshi’s leven. Of is het beter te spreken van satans macht? Feit is dat Qureshi afgelopen september, als dertiger, overleed aan maagkanker. Tot het laatst toe bleef Qureshi, en bleven duizenden om hem heen, bidden en geloven in Gods macht om een wonder te doen. Dat wonder kwam niet.

Qureshi stierf in het volle vertrouwen op zijn hemelse Vader, maar voor veel achterblijvers was, en is, de schok groot. Hoe kan God toestaan dat een man die zó veel overtuigingskracht heeft, juist ook naar moslims toe, zo vroeg moet sterven?

Mystieke schoonheid

Qureshi blijft in elk geval spreken door zijn boeken. De eerste twee onderdelen van ”Ik zocht Allah en vond Jezus” zullen door sommige lezers wellicht als pro-islamitisch worden beschouwd, maar juist die zijn goud waard. Ze laten zien waarom miljoenen moslims in de soms mystieke schoonheid van de islam blijven hangen, ook al is die schoonheid soms in tegenspraak met de ratio. Deze delen helpen om écht te begrijpen hoe een moslim invulling aan zijn leven kan geven.

Nu was Qureshi op en top een intellectueel. Dat kan niet iedereen hem nazeggen. De meeste ex-moslims zullen dan ook niet door zo’n uitgebreid traject gaan waarbij ze al hun leeropvattingen stelselmatig onder de loep nemen en vervolgens naar de prullenbak verwijzen. Maar centrale opvattingen als de Drie-eenheid en de goddelijkheid van Jezus komt íédere ex-moslim tegen, en ook iedere christen die het geloofsgesprek met moslims aangaat. De argumenten die Qureshi aanreikt, zijn hierbij een geweldige steun.

Toch zijn het niet de argumenten die Qureshi’s belangstelling voor de Bijbel hebben wakker gemaakt. Aan de basis stond niet apologetiek, maar een vriend van vlees en bloed: David. Die was, als christen, bereid om zijn leven werkelijk met Qureshi te delen en oprechte interesse in hem te tonen. „Voor effectieve evangelisatie is relatie vereist”, schrijft Qureshi daar zelf over. „Uitzonderingen op die regel zijn er bijna niet.”

Vriendschappen

Het boek is niet alleen goed van opzet en inhoudelijk erg sterk, maar ook goed vertaald. Je leest maar door, terwijl je gaandeweg een heleboel leert. Dit boek is zonder meer het beste in dit genre dat recent verschenen is. Wie contact heeft met moslims en meer wil weten over wat hen aantrekt en afstoot in het Evangelie, kan feitelijk niet om dit werk heen.

De boeken maken alle drie op hun eigen manier duidelijk dat God inderdaad aan het werk is onder moslims. Dat er meer moslims dan ooit tevoren tot geloof komen. En dat christenen die daadwerkelijk vriendschappen met moslims willen opbouwen daar een grote rol in mogen spelen. Een duidelijkere aansporing voor iedere lezer om hier werk van te maken, is nauwelijks denkbaar.

Boekgegevens

”Er waait een wind door het huis van de islam. Hoe God wereldwijd moslims tot geloof in Jezus Christus brengt”, David Garrison; uitg. CLC Publicaties, Apeldoorn, 2017; ISBN 978 94 919 3504 6; 284 blz.; € 17,95; ”Fleeing ISIS, Finding Jesus. The Real Story of God at Work”, Charles Morris en Craig Borlase; uitg. David C. Cook, Colorado Springs, 2017; ISBN 978 1 4347 1071 0; 222 blz.; € 19,99; ”Ik zocht Allah en vond Jezus. Een aangrijpend levensverhaal”, Nabeel Qureshi; uitg. Kok, Utrecht, 2016; ISBN 978 90 435 2684 5; 398 blz.; € 22,99.

God is wereldwijd aan het werk onder moslims

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?