Essay Boekenweek: Strijd van de moeder bepaalt leven van de zoon

De twee identiteiten die zo nodig geforceerd losgekoppeld moeten worden, staan ineens weer gezusterlijk naast elkaar in dit moderne Nederland. En tot overmaat van ramp hebben de vrouwen het nakijken en mogen mannen het geschenk en het essay schrijven. Blijken we ineens niet zo genderneutraal te zijn als we dachten. Ik moet er een beetje om gniffelen. Sommige mensen zijn door hun krampachtige emancipatiedrang van de weersomstuit opnieuw bekrompen geworden omdat iedereen per se hun idealen moet volgen.

Er is één troost: Murat Isik (1977) is nog maar de derde Nederlander met een migratieachtergrond die mee mag doen met de Boekenweek. Dus doen we toch nog aan emancipatie, maar dan weer uit een ander vaatje.

Ik vind de verwijzing naar het gedicht van Nijhoff prachtig. Dat blijft toch een geweldig gedicht? Niks vermolmd. Wie ziet zijn moeder nu niet graag aan het stuur staan terwijl ze hardop psalmen zingt? Dat is toch een prachtig beeld, zéker als je je haar moet herinneren omdat ze niet meer leeft.

Het beeld van een moeder is het centrale thema in het essay ”Mijn moeders strijd”. Murat Isiks moeder speelde ook een centrale rol in zijn boek dat in 2018 de Libris Literatuurprijs won, ”Wees onzichtbaar”. Het Turkse gezin strijkt neer in de Bijlmer en gaat daar de strijd met de integratie aan. Vader profiteert onder het mom van zijn communistische idealen van de financiële weldaden van een westerse maatschappij en brengt zijn dagen hangend door. Moeder ziet de ondergang van haar gezin voor zich en verandert van een zwijgzaam, achtergesteld type in een zelfstandig denkende en werkende vrouw die zichzelf ontwikkelt en oog voor haar kinderen heeft.

Patriarchale cultuur

Het essay laat wel een overlapping met Isiks bekroonde boek zien. De schrijver haalt de moeder nog meer voor het voetlicht en wil ook zijn eigen verhouding met haar tegen het licht houden. Aynar, zijn moeder (1953), komt uit de Turkse patriarchale cultuur als derde overlevende kind uit een gezin van elf kinderen. Ze haat het om een meisje te zijn. Een meisje mag niet studeren, moet letten op haar bewegingen en gedrag, moet haar blik neerslaan, moet niet als eerste aan tafel schuiven, rustig eten en wordt uitgehuwelijkt als ze heel jong is – ze heeft geluk als ze vervolgens niet wordt mishandeld.

Als ze zich van die rol bewust wordt, verzet ze zich tegen haar lot en probeert ze eraan te ontsnappen. Ze is heel gelukkig als ze Hassan ontmoet en maakt een verstandelijke keus voor hem omdat hij er het meest westers uitziet. Dat pakt echter heel anders uit en ze heeft alsnog een uitzichtloos leven voor zich.

Totdat ineens het Westen om de hoek komt kijken. Hassan loopt gevaar in Turkije vanwege zijn communistische sympathieën en komt uiteindelijk in de Bijlmer terecht. Hij laat zijn vrouw en kinderen overkomen. Aan de levenshouding van de vader verandert niets, hij blijft de uitvreter, maar dan neemt de moeder de beslissing zichzelf en haar kinderen een andere toekomst te bieden. Ze schrijft zich in voor taallessen en vindt werk in de catering. Haar doorzettingsvermogen laat haar groeien en haar zelfvertrouwen neemt toe. Ze gaat haar man grenzen stellen, van repliek dienen en beseft dat ze echt is veranderd.

De schrijver kijkt mee in de spiegel en concludeert dat de strijd van zijn moeder ook zijn leven heeft bepaald. Door haar strijd en succes is zij een identificatiefiguur voor hem geworden. Hij beseft dat dit ook een nadeel had. Hij wil altijd moeders goedkeuring en voelt zich bezwaard als hij er niet in slaagt die te krijgen. Als ze hem verwijten maakt, voelt hij zich schuldig.

Vleugellam

Eigenlijk kon hij in zijn jeugd niet rebelleren omdat hij vond dat hij altijd zijn moeder moest steunen. Daardoor miste hij lang een gevoel van autonomie. Pas op zijn 36e onderkende hij dat dit mechanisme hem op een bepaalde manier vleugellam maakte en voelde hij irritatie als zijn moeder hem een bepaalde richting wees. Hij wilde zelf zijn richting gaan bepalen, wilde zelf iemand zijn en het mechanisme van de automatische afhankelijkheid uitschakelen. Een tijd van conflicten volgt, maar door voortdurende openheid blijven moeder en zoon elkaar steeds volgen en begrijpen.

Isik evalueert zijn persoon en ziet hoe hij is geworden: altijd alert op de rol van vrouwen en zijn kinderen voortdurend wijzend op de gelijkheid van de man en de vrouw. Hij heeft gezien wat volledige toewijding met een mens doet. En weet dat hij er zelf door geworden wie hij nu is.

Rustig en bescheiden

Voor mij heeft het essay veel bekends in zich omdat ik het boek ”Wees onzichtbaar” gelezen heb. Ik heb bewondering voor het sterke karakter van Isiks moeder. Een mooie aanvulling vind ik het dat de schrijver laat zien wat de strijd van zijn moeder voor hem als zoon betekent.

Hij heeft zich altijd voorgenomen nooit te doen als zijn vader, maar ziet op latere leeftijd in dat hij zich ook los moet maken van zijn moeder. Eigenlijk moet ieder mens de vorige generatie volgen én loslaten om weer een eigen weg te gaan. Murat maakt dit duidelijk op een heel rustige, bescheiden manier en ik vind dat een verdienste. Mijn complimenten voor het essay.

Boekgegevens

Mijn moeders strijd, Murat Isik; uitg. CPNB/Ambo-Anthos; 64 blz.; € 3,75 (tijdens de Boekenweek).

Essay Boekenweek: Strijd van de moeder bepaalt leven van de zoon

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?