Eenzame voelt zich alleen, onmachtig en somber

De oude pendule achter zijn rug staat stil en de klok boven de deur naar de gang in zijn woning loopt achteruit. Symboliseren deze uurwerken Fahners verlangen naar rust en stilte? Neerlandicus Nels Fahner (33) heeft bewust geen smartphone. Het leven zonder zo’n mobieltje heeft niet alleen voordelen, maar ook schaduwzijden. Veel sociaal verkeer verloopt tegenwoordig via WhatsApp. „Ik mis dus het nodige en moet extra alert zijn om het contact met vrienden te onderhouden.”

Uit RIVM-cijfers blijkt zo’n 38 procent van de jongeren van 19 tot 34 jaar zich regelmatig eenzaam te voelen. Bij 35- tot 50-jarigen is dit 40 procent, bij 50- tot 75 meer dan 50 procent en bij mensen van 76 jaar en ouder circa 62 procent.

Er verschenen al veel boeken over eenzaamheid. Wat wilt u toevoegen?

„Met enige regelmaat verschijnt een rapport over eenzaamheid en laten deskundigen hun licht over dit thema schijnen. Ik wilde inventariseren welke wetenschappelijke opvattingen er zijn, daarnaast mensen uit de praktijk aan het woord laten en een plek inruimen voor de christelijke levensbeschouwing. Zo sprak ik filosoof Ad Verbrugge, wetenschapper Anja Machielse, auteur Jeannette Rijks en Fred Beekers, kwartiermaker van de Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid.

Directeur van de Evangelische Hogeschool Els van Dijk en emeritus hoogleraar orthopedagogiek Jan Dirk van der Ploeg vertelden over eenzaamheid bij jongeren, terwijl maatschappelijk werker Zeki Celikkaya mij bijpraatte over eenzaamheid onder migranten. Ik hoop dat zowel beleidsmakers als ook mensen die kampen met eenzaamheid iets aan mijn boek hebben.”

Hoe luidt uw definitie van eenzaamheid?

„Eenzaamheid is de ervaring van gemis van betekenisvolle relaties. Er zijn twee componenten: emotionele en sociale eenzaamheid. Respectievelijk het gemis van iemand die dicht bij je staat en met wie je lief en leed deelt, en het gemis van een vrienden- en kennissenkring. Sommige deskundigen voegen daar existentiële eenzaamheid aan toe, ofwel vervreemding van de wereld.

Mensen zijn bang om contact met anderen te leggen, hebben het gevoel dat ze niets aan hun eenzaamheid kunnen doen en zijn neerslachtig.”

Herkent u dit?

„Eenzaamheid ontstaat vaak als levenspatronen veranderen. Denk aan ander werk of het overlijden van een geliefde. Zelf ervoer ik eenzaamheid nadat ik was gaan freelancen. Ik had geen collega’s meer op wie ik kon terugvallen en ik was verantwoordelijk voor mijn eigen inkomen.”

Maken we ons terecht druk over eenzaamheid of hoort dit bij het leven?

„Nu er meer aandacht voor dit onderwerp is, groeit de angst voor eenzaamheid. Zelf was ik een beetje bang toen ik mij in eenzaamheid ging verdiepen: wat zou er bij mijzelf bovenkomen?

Toch vind ik het goed dat er meer aandacht voor het onderwerp is dan decennia geleden. Wetenschappelijk onderzoek heeft een verband aangetoond tussen eenzaamheid en het ontstaan van hart- en vaatziekten. Verder kunnen eenzame mensen eerder dementie krijgen.”

Er rust een taboe op eenzaamheid. Valt dit te doorbreken?

„Het zou mooi zijn als bekende Nederlanders open durven zijn over hun gevoelens van eenzaamheid, zoals prins Claus dit eerder was over zijn depressiviteit. In september, tijdens de Week tegen Eenzaamheid, preekte een gastpredikant in onze kerk over eenzaamheid. Dat was waardevol.”

Ervaart een christen eenzaamheid anders dan een niet-christen?

„De vragen naar de zin van het leven kunnen voor iedereen hetzelfde zijn. Tegelijkertijd vormt het geloof de grond van het bestaan van een christen. Hij is nooit alleen, ook niet in de stilte. De Bijbel staat vol ongepolijste klachten. Zo mag een gelovige in het gebed alles bij God neerleggen.

In de Psalmen kom je de verlangens van Bijbelschrijvers tegen. Die bieden tegenwicht aan iemands innerlijke woelingen en wijzen hem de weg naar God.”

Hoe geef je de opdracht om de naaste lief te hebben als onszelf handen en voeten?

„De gerichtheid op God wordt als het goed is, vertaald in de omgang met onze naaste. Dan proberen we te voorkomen dat een gemeentelid dat mogelijk niet helemaal aan onze normen voldoet, zich buitengesloten voelt.

In de omgang met elkaar zijn we eerlijk. Mijn vrouw en ik maken in onze kerk deel uit van enkele kleine kringen. In de huwelijkskring schrijven drie stellen brieven aan elkaar. Dat houdt je een spiegel voor. Hoe beter je jezelf kent, des te beter kun je er zijn voor een ander.”

Op wat voor manier?

„Dat zit soms in kleine dingen. Een vriendelijk gezicht en een positieve opmerking kunnen iemand al een betere dag bezorgen. Stel je kwetsbaar op en deel iets van je eigen eenzame momenten. Dat schept een band en voorkomt dat een gesprek eenrichtingsverkeer wordt.”

Wat kenmerkt een goede luisterhouding?

„Voorkom dat je enkel vragen afvuurt. Vat af en toe samen wat de ander zegt of herhaal een van zijn zinnen. Hij voelt zich dan gehoord en merkt dat je echt luistert.

Iemand uitvoerig complimenteren of troosten bevordert het gesprek vaak niet. Luister vanuit het perspectief van de ander en help hem zijn verhaal te vertellen.”

Wat kan iemand zelf doen om zijn eenzaamheid te verminderen?

„Als iemand langere tijd last heeft van eenzaamheid raakt hij steeds minder geïnteresseerd in het contact met anderen. Eenzaamheidsexpert Jeannette Rijks spreekt van kluizenaars, klagers en klampers. Met dat laatste bedoelt ze claimend gedrag.

Rijks ontwikkelde Creatief Leven, met het doel om eenzaamheid te doorbreken. Je kunt deze cursus online doen op de site eenzaamheid.info.

Zelf heb ik deze ook gedaan. Het programma is gericht op het bevorderen van zelfkennis. Zo denken cursisten na over wat voor hen belangrijk is. Als ze vervolgens op zoek gaan naar mensen die dezelfde waarden eerbiedigen, is de kans groot dat er vriendschappen ontstaan. Rituelen kunnen ook helpen. Zelf noteer ik regelmatig waar ik dankbaar voor ben, bijvoorbeeld dat mijn vader mij complimenteerde met een artikel dat ik schreef.

Rijks adviseert een lijst te maken van mensen die je kent. Zo’n lijstje staat inmiddels in mijn agenda en herinnert mij er aan dat ik af en toe met vrienden moet afspreken.”

Bieden internet en social media een kans of vormen ze een bedreiging?

„Die vraag valt lastig te beantwoorden. Een site als buuv.nu is een plek waar buurtbewoners hun diensten aanbieden. Daardoor ontmoeten buren elkaar vaker.

Iemand kan via social media wel veel contacten hebben, maar als hij daarnaast nog nauwelijks buiten komt, bestaat het gevaar hij vervreemdt van anderen.”

Welke initiatieven draagt u een warm hart toe?

„In Rotterdam ben ik in een zogeheten lief-en-leedstraat geweest. Die stad telt inmiddels meer dan zeshonderd van zulke straten. In zo’n straat letten buren extra op elkaar. Bewoners helpen elkaar bij ziekte, met vervoer naar het ziekenhuis of ze doen de boodschappen indien nodig.

Een Thuishuis, bestemd voor alleenstaande zestigplussers met een smalle beurs, vind ik ook een prachtig initiatief. De appartementen hebben een eigen zit- en slaapkamer en sanitaire voorzieningen. Koken gebeurt in de gemeenschappelijke keuken. Er zijn daarnaast een gezamenlijke woonkamer en een hobbyruimte. Nederland telt vijf Thuishuizen, maar iedere gemeente zou zo’n huis moeten hebben.”

Boekgegevens

Eenzaam. Een zoektocht naar betekenis, oorzaken en oplossingen, Nels Fahner; uitg. KokBoekencentrum; 191 blz.; € 17,99.

Eenzame voelt zich alleen, onmachtig en somber

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?