Een eindeloze Europese achtbaan

Sinds de Tweede Wereldoorlog is Europa nooit zo onveilig en onzeker geweest als op dit moment. De 76-jarige historicus Kershaw onderbouwt deze stelling in zijn nieuwste boek ”Een naoorlogse achtbaan, Europa 1950-2017” door verschillende zorgwekkende ontwikkelingen op te sommen.

Om zijn punt duidelijk te maken, noemt hij onder andere de migratiecrisis, toenemend terrorisme, de groei van populisme, het instabiele bankensysteem, brexit, de omslag in Polen en Hongarije naar autoritaire regimes en klimaatverandering.

Voor een jongere lezer kan hij overkomen als een wat bezorgde opa die vooral beren op de weg ziet. Dat beseft de schrijver zelf ook. Maar, zo schrijft hij, „alleen mensen die zelf getuige zijn geweest van oorlogsverschrikkingen, kunnen ten volle bevatten wat het betekent om in vrede te leven.” Deze vrede wordt volgens hem tegenwoordig vaak als vanzelfsprekend beschouwd.

Kershaw wil met zijn nieuwste boek juist inzicht geven in de hoogte- en dieptepunten van de afgelopen zeventig jaar in Europa. Zelfs in 700 pagina’s is dat een hele uitdaging. Wat het nog moeilijker maakt: waar hij voor zijn eerdere boek ”De afdaling in de hel, Europa 1914-1949” een afgebakend onderwerp had, vanwege twee wereldoorlogen, zijn er geen overkoepelende ontwikkelingen of thema’s tussen 1950 en 2017.

Hij heeft daarom gekozen voor het woord achtbaan in de titel. Het is beeldspraak voor de dynamische geschiedenis van Europa na de wereldoorlogen, die gekenmerkt wordt door de Koude Oorlog, de val van de Berlijnse Muur, economische crises en terroristische aanslagen. Maar daarnaast waren er tijden van samenwerking, democratisering, toenemende mensenrechten en gelijkheid.

Ernst

De emeritus hoogleraar geeft in het begin van zijn boek overigens aan dat de beeldspraak niet helemaal passend is. Zo zou het beeld van een zorgeloze pretparkattractie niet passen bij de ernst van de geschiedenis. Bovendien gaat een achtbaan over een vaste baan die uiteindelijk altijd weer bij het beginpunt uitkomt. In achtbanen is er ook geen ruimte voor toeval, terwijl volgens Kershaw de rol van toeval bij historische veranderingen niet mag worden onderschat.

De schrijver weet overtuigend te maken dat de afgelopen zeventig jaren inderdaad het karakter van een achtbaan hadden. Zijn vlotte schrijfstijl helpt daarbij. Wel is het boek erg feitelijk en komt er weinig emotie in zijn verhaal voor. Daar heeft de schrijver bewust voor gekozen: „persoonlijke anekdotes en historische beoordeling kunnen naar mijn mening het best gescheiden blijven.” Daardoor mist de lezer een deel van de ervaring in de achtbaan.

Een enkele keer deelt Kershaw een persoonlijke herinnering in een voetnoot. Zo komt de lezer te weten dat de schrijver in oktober 1962, tijdens de Cubacrisis, op het punt stond om van zijn studentenverblijf terug naar huis te gaan. Zijn angst voor een atoomaanval bereikte toen een toppunt en hij wilde het liefst bij zijn familie zijn.

Als hij meer persoonlijke voetnoten had verwerkt, had dat een levendige inkijk kunnen geven in hoe misselijkmakend, angstaanjagend of waanzinnig spannend de achtbaan was voor degenen die op dat moment in de pretparkattractie zaten.

De rit is nog niet ten einde; Europa, waarmee volgens Kershaw nu vooral de Europese Unie wordt bedoeld, kent ook in de 21e eeuw hoogte- en dieptepunten. Daar zal volgens de schrijver nooit een einde aan komen. Het toekomstbeeld dat hij schetst is niet per se rooskleurig.

Een mogelijk rustig eindstation zou volgens de emeritus hoogleraar een federale Verenigde Staten van Europa zijn. Dat betekent een Europese Unie met een centrale regering en een centraal parlement, eigen defensie en buitenlandbeleid en volledige controle over belasting en begroting. Ondanks dat dit theoretisch een perfecte oplossing lijkt, zal dit „vermoedelijk helemaal nooit” te realiseren zijn. Daarvoor houden lidstaten te veel vast aan de nationale soevereiniteit.

Overleven

Toch pleit Kershaw in zijn boek voor een effectievere en eensgezinde Europese Unie. Dat is nodig om externe, maar ook interne, problemen te kunnen overleven. Hij acht een oorlog tussen EU-landen niet erg waarschijnlijk, maar stelt dat die wel van buitenaf kan komen. De gespannen relaties tussen de Verenigde Staten, Rusland en China kunnen tot een conflict leiden, waartoe ook Europa zich moet verhouden. De suggestie dat het Koreaanse Schiereiland de plek is waar zo’n wereldwijd conflict los zou kunnen barsten, weet hij niet hard te maken.

Zijn slotconclusie dat de enige zekerheid over de toekomst onzekerheid is, laat de lezer met een onbevredigend gevoel achter.

Boekgegevens

Een naoorlogse achtbaan. Europa 1950-2017, Ian Kershaw; uitg. Spectrum; 702 blz.; € 19,99.

Een eindeloze Europese achtbaan

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?