Durf te denken, durf te proeven en vertrouw je eigen smaak

Het publieke debat is door de sociale media gepolariseerd, geïroniseerd en gemoraliseerd. Regelmatig leidt de afschuw over de vaak grove reacties tot het ‘ontploffen’ van Twitter, bijvoorbeeld naar aanleiding van een ramp met bootvluchtelingen. De opiniemakers van de oude media gaan daar vervolgens op in. Daarop wordt weer gereageerd in de nieuwe media, met opnieuw algemene verontwaardiging als gevolg. Een heen en weer gaand proces laat de woede steeds verder oplopen, totdat men alleen nog elkaar de maat neemt.

De nieuwe media zelf hebben op dit proces een belangrijke invloed. Twitter kenmerkt zich door puntige meningen van maximaal 140 tekens. De reacties daarop bevatten nauwelijks eigen formuleringen, maar beperken zich vooral tot ”liken” en ”sharen”. Voordat het mondig geachte individu een eigen mening heeft kunnen ontwikkelen, worden er via de nieuwe media allerlei meningen geproduceerd en gedeeld. De sociale media verkleinen de rationele en democratische ruimte voor de burger.

Gedeelde leefwereld

Simon vraagt zich af wat we daaraan kunnen doen. Hij bepleit het waarborgen van de rationaliteit van het maatschappelijk debat. Daarbij denkt hij aan het investeren in media die de gemeenschappelijke cultuur en een gedeelde leefwereld dichter bij de burger brengen. Alleen die media kunnen de eendimensionale verontwaardiging via de nieuwe media nuanceren. De vraag is wel hoe hij dit zou willen concretiseren. Via opvoeding, onderwijs…?

Voor zichzelf hanteert Simon als remedie drie stelregels: durf te denken, durf te proeven, en vertrouw je eigen smaak. In dit boek laat hij de lezer kennismaken met zijn persoonlijke smaak op het gebied van literatuur, kunst, politiek, sport en amusement. En hij voegt daaraan toe: „Die smaak mag u betwisten, maar oordeel zelf.”

In min of meer zelfstandige essays gaat hij steeds uit van een concreet voorval waaraan hij een interessante beschouwing vastknoopt, over feitenkennis en het zien van verbanden, over gehoorzaamheid, kunst en amusement, oordelen, schaamte, spijt, enzovoort. Zo vertelt hij dat hij op een ochtend in plaats van de gebruikelijke yoghurt met muesli koos voor havermoutpap. Zijn twee zoontjes uitten hun afschuw met: bah vies! ieuw! ... (bastaardvloek). Deze „wat dierlijke reacties” van zijn zoons brengen hem via Immanuel Kant en Hannah Arendt op het menselijk vermogen ”sensus communis” (gemeenschappelijk zintuig). Daardoor beschikken we over een oordeelsvermogen dat rekening houdt met de voorstellingswijze van andere mensen. Wat de havermoutpap betreft gaf zijn dochter daar blijk van.

The Passion

In een passage over ”The Passion” wijst hij erop dat de liedjes uit dit muziekspektakel bestaande popnummers zijn; ze gaan helemaal niet over het lijden van Jezus, maar kunnen alleen met veel verbeeldingskracht daarmee in verband worden gebracht. De waardering voor dit evenement toont volgens Simon een gebrek aan oordeelskracht. Kunst gaat niet over de vraag of iets leuk is, maar over smaak en proeven en verbanden leggen.

Opmerkelijk is dat Simon zelf een verband over het hoofd ziet als hij ”The Passion” beschouwt als viering van een failliet geloof. Het christelijk geloof is niet failliet; de wereldkerk groeit.

Van belang is hoe Simon de kritiek van filosoof Paul Cliteur op postmoderne filosofen (Lyotard, Lacan) weerlegt. Ze zouden hun publiek betoveren, maar inhoudelijk niets te melden hebben. Simon noemt de bewijsvoering van Cliteur tautologisch, omdat hij niet verder komt dan: postmoderne filosofen beweren onzin omdat ze onzin beweren. Zelf ontdekte hij bij de postmodernen verrassende en betekenisvolle inzichten. Als voorbeeld geeft hij een korte uitleg bij Derrida’s stelling dat het schrift de auteur van de tekst verwijdert.

Moraal

Simon schreef een helder en verhelderend boek. Wie niet autonoom maar theonoom denkt, oordeelt soms anders. Dat is zeker het geval bij Bijbelse gegevens over de zondeval en over de herkomst van de moraal.

Boekgegevens

Oordeel zelf. Waarom niemand hetzelfde wil en iedereen hetzelfde doet, Coen Simon; uitg. Ambo|Anthos, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 263 3785 7; 160 blz.; € 18,99.

Durf te denken, durf te proeven en vertrouw je eigen smaak

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?