Drie-eenheid als dans van de drie Personen

Ook in ”De goddelijke dans” biedt hij praktische levenslessen, vanuit de gedachte dat Gods Drie-eenheid eigenlijk gaat over de dynamiek die alle menselijke geschiedenis kenmerkt. Hiermee bedoelt hij een energie of flow die de hele werkelijkheid doortrekt. Rohr maakt het echter zo mystiek, dat het onderscheid tussen Schepper en schepsel wordt uitgewist, en dat is kwalijk.

Rohr beweegt zich met dit populariserende boek in het spoor van een theologische vernieuwingsbeweging van de afgelopen tientallen jaren, de zogenaamde trinitarische renaissance. Dit was een reactie op het feit dat de triniteitsleer in westerse theologie op de achtergrond was geraakt. Door te rade te gaan bij oosterse theologen –met name de drie Cappadocische kerkvaders Basilius van Caesarea, Gregorius van Nyssa en Gregorius van Nazianze– leerde men dat ”relatie” centraal moest staan in het denken over de Drie-eenheid.

Dat ging gepaard met kritiek op het vermeende statische godsbeeld in de westerse traditie, vanwege een te grote nadruk op Gods eenheid. De Drie-eenheid kan dan worden voorgesteld als een gemeenschap van Personen, soms zelfs als een sociale levensvorm.

Dat klinkt nog behoorlijk abstract, maar Rohr probeert deze relationele triniteitsleer om te munten tot een praktische vorm van theologie. Hij stelt dat de drie-enige God niet een optelsom van Personen, maar een dans van de drie Personen is, waarbij de Personen Zichzelf als het ware verliezen en de dans zelf de Drie-eenheid is.

De vergelijking met een dans baseert Rohr op het Griekse woord ”perichoresis”, dat door de kerkvaders wordt gebruikt voor de wederzijdse doordringing van de drie Personen, en waarvan ons woord ”choreografie” is afgeleid. Dit argument kom je wel vaker tegen, maar het feit dat twee woorden deels dezelfde wortel delen, betekent nog niet dat ze hetzelfde betekenen. Perichorese is geen dans, althans niet in de betekenis die de kerkvaders er aan gaven.

Nu gaat het Rohr niet in de eerste plaats om dogmatische helderheid, maar om de dynamiek van dit beeld. Hij benadrukt dat overal waar van energie en dynamiek sprake is, we de drie-enige God aan het werk zien. Dus is het zaak dat wij ons mee laten nemen in de stroom, de flow, van energie.

Hier vervaagt echter wie God is: „Noem het bewustzijn, noem het God, noem het liefde: dit is de Grondslag voor alles wat is en waaruit alles voortkomt, in het bijzonder het goede.” Rohr ziet God als levensenergie, stroom en krachtenveld: allemaal onpersoonlijke beelden, terwijl de leer van Gods Drie-eenheid nu juist draait om persoon-zijn. Het relationele karakter van de triniteitsleer heeft Rohr te pakken, maar een robuust persoonsbegrip is afwezig.

Een vaak gehoorde kritiek op relationele vormen van triniteitsleer is dat het onderscheid tussen Schepper en schepsel wordt uitgewist, en dat de Drie-eenheid een spiegelbeeld wordt van de historische dynamiek van het menselijk leven. Die kritiek snijdt niet bij alle vormen van relationele triniteitsleer hout, maar bij Rohrs boek toch wel. Dat God dynamisch is, sluit aan bij oosterse triniteitsleer, maar dat alle dynamiek goddelijk is, is een stap verder. Wat mij betreft te ver.

Rohr verwijst naar de zogenaamde primordiale traditie, die de waarheid uit de verschillende wereldgodsdiensten bij elkaar wil brengen. Hoewel Rohr keer op keer zegt dat hij geen newage-achtige theologie wil presenteren, doet hij dat feitelijk toch.

Over dynamiek gesproken, het boek leest als een trein: het is, met een woord uit de ondertitel, een „gloedvol” betoog. Maar de gloed van Schepper en schepping worden uiteindelijk onvoldoende van elkaar onderscheiden.

Boekgegevens

”De goddelijke dans. Een prachtige choreografie voor een gloedvol leven”, Richard Rohr; uitg. Kok, Utrecht, 2017; ISBN 978 90 435 2827 6; 240 blz.; € 22,99.

Drie-eenheid als dans van de drie Personen

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?