Dolgedraaid in de asielmolen

Het verhaal van Aminata staat beschreven in het boek ”Aminata, tussen hoop en vrees”. Tijdens de burgeroorlog in Sierra Leone (1991-2002) komen de ouders van het 6-jarige meisje om het leven. Daarna mag de domineesdochter bij een norsige vrouw wonen. Dat is een bekende van haar ouders die ze tante noemt. Zij laat Aminata vooral voor zich werken.

Een paar jaar later wordt Aminata door haar ‘tante’ besneden. Als het weeskind hoort dat ze uitgehuwelijkt is aan een veel oudere man vlucht ze uit haar benarde situatie naar Freetown, de hoofdstad van Sierra Leone. Daar woont een oom. Aminata hoopt dat hij zich over haar wil ontfermen, maar uit vrees voor de reactie van de familie durft hij dat niet.

Na een paar dagen in Freetown op straat te hebben geleefd, komt Aminata in contact met een Nederlandse man die zich Jan noemt. Hij belooft haar een mooie toekomst in Nederland, het West-Europese paradijs. Daar mag ze werken, krijgt ze onderdak en Jan zal in alles voor haar zorgen. Het totaal ontheemde, getraumatiseerde tienermeisje valt als een blok voor de charmes van Jan en vliegt met hem naar Nederland.

In een dorpje, waarschijnlijk in de buurt van Utrecht, staat het huis waar Jan met Aminata gaat wonen. De man zorgt goed voor de Afrikaanse en geeft haar cadeautjes. Aminata lijkt het geluk te hebben gevonden. Niets blijkt minder waar. Op een avond komt Jan dronken thuis met een vriend. Ze verkrachten Aminata. De ochtend erna is Jan weer poeslief. Aminata raakt in de war en twijfelt of de verkrachting misschien een incident was. De volgende dag is het echter weer raak. Vanaf die tijd wordt ze dagelijks seksueel misbruikt door mannen die Jan daarvoor betalen. Aminata voelt zich machteloos. Ze beraamt een ontsnappingspoging. Op een ochtend valt ze Jan met een slagersmes aan, waarna ze uit het huis vlucht.

Aminata komt bij de politie terecht, die haar op de trein naar het aanmeldcentrum van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) in Ter Apel zet. Daar start een langdurende asielprocedure. Gesprekken met een functionaris van de IND, een bezoekje aan de psycholoog, een ondervraging door de politie: het duizelt de Afrikaanse vrouw, die zo veel bureaucratie niet gewend is.

Willoze slachtoffers

Het boek ”Aminata, tussen hoop en vrees” beschrijft vooral de asielprocedure die Aminata doormaakt. Auteur Simone van de Wijdeven is tolk en vertaalt al meer dan twintig jaar voor vluchtelingen en asielzoekers. Zo spreekt ze veel jonge vrouwen die slachtoffer van mensenhandel zijn. „Het leed dat die mensen in Afrika aangedaan wordt, is enorm. Daardoor zijn het mijns inziens willoze slachtoffers; ze kunnen haast niet anders dan ingaan op het aanbod van een mensenhandelaar. Je zou denken dat er in een tolerant land als Nederland plek is voor deze misbruikte vrouwen. Maar nee, het gebeurt hoogst zelden dat zo iemand mag blijven. Schandalig”, zegt Van de Wijdeven desgevraagd.

In de loop der jaren groeide bij Van de Wijdeven het onrechtvaardigheidsgevoel. „Ik voelde dat ik er iets tegen moest doen. Het idee voor een boek ontstond. Ik wilde echter niet de verhalen gebruiken die ik tijdens mijn werk had gehoord. Daarom interviewde ik een aantal andere Afrikaanse vrouwen die ook slachtoffer waren van mensenhandel en geen verblijfsvergunning kregen.”

De verhaallijn in het boek is tot Aminata’s komst in Nederland een-op-een de geschiedenis van een van de geïnterviewde meisjes. Daarna is het verhaal samengesteld aan de hand van de andere interviews.

Met het boek wil de schrijfster laten zien hoe onredelijk het Nederlandse asielsysteem is voor vrouwelijke slachtoffers van mensenhandel die worden gedwongen de prostitutie in te gaan. „Ik ben er echt niet voor om alle vluchtelingen binnen te halen, maar deze specifieke groep is zo weerloos. Die kunnen we niet in de kou laten staan.”

De motivatie van de IND om dergelijke vluchtelingen terug te sturen, komt ook aan bod in het boek. Meestal is de betrouwbaarheid van iemands verhaal niet te achterhalen. Zo ook bij Aminata. Ze heeft geen geboortebewijs om aan te tonen dat ze in Sierra Leone is geboren, en hoe kan ze hard maken dat ze via een mensenhandelaar in Nederland is gekomen? Als die bewijzen er wel zijn, beroept de IND zich vaak op het feit dat er in het land van herkomst opvang is voor dit soort vrouwen.

Politierechercheur

Na twee gesprekken met de IND wordt duidelijk dat Aminata slachtoffer is van mensenhandel. Dat is strafbaar, dus wordt ze doorgestuurd naar de politie, waar ze aangifte kan doen. Eerst heeft ze een gesprek met politierechercheur Noud. Hij is de tweede hoofdpersoon in het boek en is als rechercheur bezig om gedwongen prostitutie aan te pakken. Het gesprek met Aminata is de eerste keer dat de verhaallijnen van de beide hoofdpersonen bij elkaar komen.

Noud heeft in zijn loopbaan tal van verhalen als die van Aminata gehoord, niet zelden verzonnen. Hij voelt bij Aminata echter dat ze de waarheid spreekt, al ontbreekt ieder bewijs.

Aminata doet aangifte van mensenhandel en mag zolang de zaak loopt naar een vrouwenopvang. Daar komt aan het licht dat ze zwanger is van een van haar verkrachters. Aminata’s bezoek aan de huisarts wordt in het boek beschreven: „„Weet je wie de vader is?” vraagt de arts. De vraag roept zoveel walging op dat de tranen over haar wangen lopen. „Wil je het kindje wel houden?”, confronteert de arts haar alsof hij haar gedachten kan lezen. Nee, alles in haar roept dat ze dit kind niet wil. De herinnering aan de mishandelingen die ze moest doorstaan, maakt dat de achtergebleven littekens weer worden opengereten. Nee, dat wil ze pertinent niet. (...) Maar het kindje weg laten halen? Dat kan ze ook niet. Dat kindje moet leven. Het is onschuldig en een geschenk van God, dat ze onmogelijk mag en kan weigeren.” Later bevalt ze van een dochter, Solana.

Geseponeerd

Na het eerste gesprek met Noud zien de hoofdpersonen elkaar lange tijd niet meer. Later komen ze na wat halsbrekende toeren weer bij elkaar.

De zaak tegen mensenhandelaar Jan wordt geseponeerd wegens gebrek aan bewijs. Aminata moet naar een asielzoekerscentrum, waar de asielprocedure wordt vervolgd. Na een aantal gesprekken met de IND wordt haar aanvraag afgewezen. Aminata’s verhaal is volgens de IND ongeloofwaardig, ze moet terug naar Sierra Leone. Samen met haar advocaat vecht ze de afwijzing aan.

Met onder andere de volgende redenen probeert Aminata de rechtbank ervan te overtuigen dat ze niet terug kan naar haar vaderland: ze is niet veilig bij haar familie, door dorpsgenoten is ze uitgekozen om later zelf jonge meisjes te besnijden en in Sierra Leone kan ze geen medicatie krijgen voor haar psychische problemen. De rechtbank vindt het echter geen geldige redenen om de dreigende uitzetting ongedaan te maken.

Dat haar dochter een grote kans loopt in het Afrikaanse land ook besneden te worden, is voor de rechtbank een reden om de zaak opnieuw te bekijken. Het „geschenk” van God is haar laatste hoop. De weken daarna wacht Aminata in spanning het oordeel van de rechter af. Zal ze een verblijfsvergunning krijgen?

Ingewikkeld

Op een enkel hoofdstuk na is het Van de Wijdeven uitstekend gelukt de ingewikkelde materie over asielprocedures weer te geven in een prettig leesbaar verhaal. Een gedeelte waar de lezer bijvoorbeeld doorheen moet bijten, is een gesprek tussen politierechercheur Noud en een kameraad over de complexiteit van het asielsysteem. Van de Wijdeven: „Ik heb getwijfeld of dat hoofdstuk erin moest blijven. Het is echter een inhoudsvol hoofdstuk. Al begrijpt de lezer er misschien niets van, het illustreert hoe ingewikkeld het Nederlandse asielsysteem is.”

Het boek bevat ook leuke elementen, zoals bijzondere Hollandse gewoonten die Aminata opvallen. Bijvoorbeeld dat Nederlanders ontzettend vaak en op de meest onlogische tijden een kop koffie, thee of water in de hand hebben.

Van de Wijdeven maakt een fout door Aminata, domineesdochter en overtuigd christin, te laten vloeken. „Dat had niet mogen gebeuren. Jammer genoeg is eroverheen gelezen”, geeft ze aan.

De lezer beseft door ”Aminata, tussen hoop en vrees” het voorrecht in een welvarend land te wonen. Verder blijft na het lezen vooral hangen hoe ingewikkeld de procedure is die vluchtelingen in ons land moeten doorlopen en wat voor weerslag dat op hen heeft. Dat blijkt bijvoorbeeld tijdens een sessie bij de psycholoog waarvan in het boek verslag wordt gedaan: „De psycholoog zit tegenover haar. Aminata kan de blik op haar schouders voelen terwijl ze voorover hangt, ellebogen op de knieën, gezicht in de handen geklemd. Ze trilt en beeft, krijgt haar spieren niet onder controle. Ze haat het. De emoties elke keer die haar verhaal over de besnijdenis en haar verleden teweegbrengen zijn ondraaglijk. Steeds weer. Hoe meer ze erover praat, hoe meer last ze ervan heeft, hoe liever ze al die terugkerende beelden en ervaringen zo snel mogelijk wil vergeten. Ze heeft de neiging om te krijsen, roepen, gillen, de psycholoog door elkaar te schudden. Ze wil uit haar lijf stappen. Uit haar geest. Naar een oord waar niemand is, waar niemand haar kan zien, waar niemand haar kan aanraken. Wanneer houden die beelden op te bestaan? Ze kan niet meer.”

Boekgegevens

Aminata, tussen hoop en vrees, Simone van de Wijdeven; uitg. in eigen beheer, 2017; ISBN 978 90 824887 3 9; 281 blz.; € 19,99.

Dolgedraaid in de asielmolen

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?