De overtuigende zoektocht van de verborgen schrijfster Elena Ferrante

Ze schreef romans als ”Kwellende liefde” en ”Dagen van verlating” maar het blijft een raadsel waar ze woont en hoe oud ze is. Ferrante houdt geen signeersessies en verschijnt ook nooit op televisie. Over haar afwezigheid in het openbaar heeft zij goed nagedacht. Dat blijkt uit de documenten, brieven en schriftelijk gevoerde interviews die onder de titel ”Frantumaglia” dit jaar in vertaling zijn verschenen.

In een brief aan haar uitgever Sandra Ozzola verklaart Ferrante de titel van haar bundel: „Mijn moeder heeft me een woord uit haar dialect nagelaten dat ze gebruikte om uit te drukken hoe ze zich voelde als ze heen en weer getrokken werd door tegenstrijdige gevoelens die haar verscheurden. Ze zei dat ze een ”frantumaglia”, een verbrokkeling in zich had. Het was het woord voor een onbehagen dat niet anders uit te drukken was, het verwees naar een heterogene massa in haar hoofd, afval op modderig water in haar brein.”

Dat Elena Ferrantes eigen hoofd vaak vol is van herinneringen, daagse indrukken, gevoelens, gedachten en citaten uit allerlei boeken neemt niet weg dat zij buitengewoon helder kan denken en uiterst raak formuleert. Een van de vragen die in de hier verzamelde interviews steeds opnieuw opduiken is: waarom houdt Elena Ferrante zich als levend mens op afstand van haar romans? Haar antwoord is dat zij wil dat haar roman zich zo ver mogelijk van haar verwijdert, „om zo zijn gefantaseerde waarheid te kunnen geven en niet de toevallige autobiografische restjes die de roman ook bevat.”

Verborgen ruimte

Zeer scherp formuleert Ferrante haar houding, die lijnrecht ingaat tegen het literaire leven van onze tijd: „In de boekenwereld gaat het primair om de vraag of de auteur inzetbaar is als een charismatische persoon en zo de verkoop van het boek kan stimuleren. Als je instemt, accepteer je in theorie dat je hele persoon, met al zijn ervaringen en gevoelens, samen met het boek te koop wordt aangeboden.” Keer op keer herhaalt zij dat zij de verborgen ruimte nodig heeft voor haar creatieve vrijheid. Terzelfder tijd neemt Ferrante royaal de tijd om lezers die haar brieven schrijven te antwoorden.

Deze antwoorden zijn volledig in overeenstemming met haar weigering om haar persoonlijk leven bloot te stellen aan de blikken van onbekenden. Haar antwoorden zijn zo knap geformuleerd dat Ferrante daarmee een beroep doet op de ontvanger van de brief om mee te denken. Ferrante is immers zelf ook een lezer van haar romans, een bijzonder scherpzinnige lezer, die zich bij het begrijpen van de romans niet boven de andere lezers verheft.

De stad Napels speelt een voorname rol in heel Ferrantes oeuvre. De sociale verhoudingen in de arme wijken van Napels hebben haar speciale aandacht. De man-vrouwverhouding, de alomtegenwoordige maffia en de rol van de moeders in de Napolitaanse gezinnen zijn belangrijke thema’s in Ferrantes romans. De roman ”Kwellende liefde” draait om de gelaagde en moeizame verhouding van Delia tot haar overleden moeder Amalia, een relatie die ten slotte eindigt met een zegevierende vereenzelviging met deze moeder.

Ondanks of eerder dankzij haar gezichtsloosheid biedt Elena Ferrante een zeer intieme kijk in haar ziel. Vooral in de brieven aan haar uitgevers Sandra Ozzola en Sandro Ferri spreekt zij zich over de moeiten en de heerlijke ervaringen van het schrijven uit: „De verhalen die je probeert te vertellen, de woorden die je gebruikt en waarop je je best doet en de personages die je leven probeert te geven zijn slechts instrumenten waarmee je om het ongrijpbare, naamloze, vormeloze iets heen cirkelt wat alleen jou toebehoort en toch een sleutel voor alle deuren is, de ware reden waarom je zoveel tijd van je leven aan tafel op toetsen zit te tikken, bladzijden zit te vullen.”

Eden

Wanneer Ferrante aan het woord is, spreekt zij de lezer niet als onbeschreven blad bevoogdend toe. De ethische kracht die van een roman als ”Dagen van verlating” uitgaat, ligt er niet bovenop, maar is deel van het verhaal: „Ik wilde een verhaal van desintegratie vertellen. Degene die ons de liefde ontneemt, verwoest de culturele constructie waaraan wij ons hele leven hebben gewerkt, berooft ons van dat soort Eden waardoor wij tot op dat moment onschuldig en beminnelijk leken.”

Omdat Elena Ferrante een weldadige sensibiliteit laat zien en in woorden een ruimte opent om te ademen en de problemen van het leven te doordenken, is het spijtig om te zien dat zij aan het geloof nauwelijks of geen ruimte geeft. Het woord ”Eden” in het laatste citaat is een rudiment uit het verleden. Vermoedelijk is het leven in Napels zo sterk vervuld van spanning en van lichamelijke en geestelijke onderdrukking dat degene die daar als meisje opgroeit nooit meer onbevangen over het christelijk geloof kan schrijven.

Boekgegevens

Frantumaglia. Een geschreven leven, Elena Ferrante; uitg. Wereldbibliotheek; 445 blz.; € 24,99

De overtuigende zoektocht van de verborgen schrijfster Elena Ferrante

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?