De mammoet van Heukelum en andere verhalen uit de oude wereld

In zijn nieuwste boek ”Natura morte” vertelt paleontoloog Jelle Reumer die verhalen. Twaalf, om precies te zijn. Daarin zet hij evenzoveel topstukken uit natuurhistorische musea in Nederland –en één in Brussel– in de schijnwerpers. In de eerste plaats om hun fascinerende verhaal te vertellen, maar ook om mensen zover te krijgen de fossielen in het museum te gaan bewonderen.

Neem de redelijk complete schedel van de mammoet van Heukelum, die in 1820 werd blootgewoeld tijdens een dijkdoorbraak van de Linge en nu in het Teylers Museum in Haarlem tentoongesteld is. Destijds een spectaculaire vondst – het was nog voor de tijd dat er van alles uit de Noordzee werd opgevist en opgebaggerd. Frans van Wilgen vond op zijn ondergelopen en weer drooggevallen land een opvallende klomp veengrond, die de schedel van een dier „van verschrikkelijke grootte” bleek te bergen. Van Wilgen zat gebakken, hij kreeg er uiteindelijk een bedrag van omgerekend zo’n 1 miljoen euro voor.

In stroomluwe bochten van rivieren zijn in de loop der tijden meer fossiele resten afgezet. Als gevolg van dijkdoorbraken kunnen ze worden blootgewoeld. De Eem bij Amersfoort gaf op dezelfde wijze een stuk schedel met een hoorn van een prehistorisch rund prijs. Dat ligt nu in het Universiteitsmuseum Utrecht en was het onderwerp van de eerste paleontologische publicatie van Nederlands allereerste hoogleraar paleontologie, Nicolaas Cornelis de Fremery.

De Fremery heeft slechts drie wetenschappelijke publicaties op het gebied van de natuurhistorie op zijn naam staan. Volgens Reumer is dat niet het gevolg van luiheid, maar van het feit dat van hem verwacht werd op eigen kosten een verzameling aan te leggen. Zodoende had hij naast zijn hoogleraarschap noodgedwongen een medische praktijk die veel van zijn tijd opslokte.

Dergelijke details, die Reumer met nooit afnemend enthousiasme rondstrooit, maken ”Natura morte” tot een boek dat je in één adem uitleest. Zelfs van feiten en details waarvan de lezer op het eerste gezicht denkt ”wat zou het”, weet hij een smeuïg verhaal te maken.

Neem de schedel van de velponwalvis uit het Deurganckdok in Antwerpen. Die ligt in Het Natuurhistorisch in Rotterdam, waar Reumer jarenlang directeur was. Een vreemde plek, geeft Reumer toe, je zou hem eerder bij onze zuiderburen verwachten. Dat hij niet in Brussel ligt, heeft te maken met het feit dat de schedel niet wetenschappelijk beschreven was, maar daar deed Rotterdam –in tegenstelling tot het Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel– niet moeilijk over.

Velponwalvis is niet zomaar een bijnaam. De Latijnse naam luidt Fragilicetus velponi, wat letterlijk „de met velpon in elkaar geplakte fragiele walvis” betekent. Deze sterke lijmsoort is voor paleontologen vaak een onmisbaar hulpmiddel.

De Utrechtse hoogleraar beperkt zich in zijn boek niet tot zijn vakgebied, de zoogdieren. Ook zeelelies, schelpen en dinosaurussen komen aan bod. En Pietje, de oermens die in het Leidse museum Naturalis een plekje heeft gekregen.

Reumer is evolutionist in hart en nieren. Op vrijwel iedere bladzijde van het boek valt op te merken dat zijn visie haaks staat op wat de eerste hoofdstukken van het Bijbelboek Genesis leren. Dat neemt niet weg dat de geïnteresseerde leek hier een lezenswaardig en uiterst toegankelijk boek in handen heeft over dode natuur uit een ver verleden. Met een schoonheid die het waard is om bewonderd te worden. De wereld –ook de oude wereld– is grootser dan wij denken.

Boekgegevens

Natura morte, Jelle Reumer; uitg. Historische Uitgeverij, Groningen, 2018; ISBN 978 90 655 4025 6; 74 blz.; € 12,50.

De mammoet van Heukelum en andere verhalen uit de oude wereld

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?