Christian Führer: vredesvespers veroorzaakten een wonder

Onlangs verscheen ”Geloof laat een muur vallen”, geschreven door ds. Christian Führer, een van de Oost-Duitse predikanten in het centrum van de orkaan.

Christian Führer (1943-2014) was predikant van de Nikolaikerk in Leipzig. Hij werd beroemd door zijn moedige gedrag vlak voor de Wende in 1989. De predikant speelt, samen met ds. Christoph Wonneberger, in de persoon van dominee Ohlbaum een rol in de film ”Nikolaikirche” (in het Nederlands “Het wonder van Leipzig”). Führer werd overladen met lintjes en prijzen. Zo kreeg hij in 2005 samen met Michail Gorbatsjov, de vroegere president van de Sovjet-Unie, de vredesprijs van Augsburg. In de periode daarvoor had Führer echter wel allerlei verschrikkingen doorstaan.

Het begon toen ds. Führer in 1980 een beroep aannam naar de Nikolaikerk in Leipzig. In ”Geloof laat een muur vallen. Memoires van de Wende-dominee” is zijn levensgeschiedenis te volgen, waarvan het grootste deel de spannende gebeurtenissen van de jaren 80 betreft. Het boek laat de ontwikkelingen van die tijd zien door de bril van ds. Führer, al had hij geen bril, maar wel stekeltjeshaar.

Openstelling Nikolaikerk

In 1980 hielp ds. Führer met het organiseren van vredesgebedsdiensten voor jongeren, als onderdeel van een protestactie van protestantse jongerenorganisaties tegen de Koude Oorlog in het algemeen en tegen de kernbewapening in het bijzonder. De thema’s waren hetzelfde als in Nederland: gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping.

Toen dat afgelopen was, zocht hij naar een manier om ermee door te gaan. Hij vond die in de openstelling van de kerk, elke dag van de week, en de wekelijkse vredesvespers op maandag. Ze werden medegeorganiseerd door allerlei min of meer illegale groepen uit de samenleving.

Hij schrijft erover: „Ik wist ineens wat ons te doen stond. Wij moesten de kerkdeuren wijd openzetten voor wie buiten in de bruinkool- en zwaveldampen van onze DDR belasterd werden of zelfs gevangengezet, hoe dan ook monddood gemaakt. Deze gedachte overweldigde mij. Eindelijk een uitweg uit onze DDR-ellende en een opdracht voor de kerk. Voor allen in de stad stond de Nikolai voortaan alle dagen open, en ook voor de randgroepen en de dissidenten in heel het land heette het van toen af: ”Nikolaikirche – offen für alle”. Als de beide vleugels van de hoofdpoort demonstratief openstonden waren ze als de uitgespreide armen van Jezus.”

Vespers

Wat de vredesvespers inhielden, beschrijft ds. Führer verderop: „Voorop stond de vrede die Jezus heeft voorgeleefd met zijn afkeer van het vriend-vijandschema, van het dwangmatige angst-veiligheidsdenken en met zijn afzien van het geweld van hart, tong en vuist. Zijn voorbeeld zogezegd als alternatief voor de tegenstellingen en brutale conflicten van deze wereld.

Praktisch betekende dat bijvoorbeeld je verzetten tegen discriminatie in het eigen land, tegen het onmondig maken in het onderwijs en tegen de verdergaande militarisering van het land.”

Het ging allemaal niet vanzelf. De vredesvespers telden aanvankelijk soms een minimaal aantal deelnemers. Zo waren er in juni 1984 op maandagmiddag niet meer dan zes mensen aanwezig. Ook kreeg ds. Führer te maken met tegenwerking van de overheid, die hem dwarszat en hem het leven probeerde zuur te maken. Hij schrijft erover: „Dag en nacht vergezelde mij de angst, een continue angst. Ik kon die alleen maar áán omdat mijn geloof een stuk groter was dan mijn angst. Erop te moeten letten dat mijn doen en laten in de lijn van Jezus was, dat was voor mijn uithoudingsvermogen van beslissende betekenis.”

Verzet

Führer ging steeds gemakkelijker om met de Stasi, de Oost-Duitse geheime dienst, ook als hij op het bureau moest komen. Als hij een telefoontje van de Stasi kreeg, vertelde hij daarover in de kerk. Dat hoorden ook de Stasi-medewerkers die de vredesvespers bijwoonden om daarover weer aan hun bazen te rapporteren.

De vespers werden meer en meer een stukje verzet tegen het regime. Er kwamen aan het einde van de jaren 80 kansen toen de innerlijke kracht van Oost-Duitsland verminderde en het communisme in de Sovjet-Unie aan kracht verloor. Steeds meer Oost-Duitsers probeerden de DDR, die bijna bankroet was, te verlaten.

Allerlei mensen die zich verzetten tegen het regime stroomden in 1989 naar Leipzig en andere plaatsen in Oost-Duitsland om te demonstreren. Week in, week uit. De Nikolaikerk was het bekendste. Het hoogtepunt kwam op 9 oktober. De Nikolaikerk was vol tijdens de vredesvesper. Belangstellenden konden ook terecht in de Michaëlskerk, de gereformeerde kerk en de Thomaskerk. Buiten de kerk stonden al duizenden mensen te wachten op het einde van de vesper en de menigte bleef groeien, omringd door geüniformeerden van leger en politie. Na de vredesvespers zwol de massa aan tot 70.000 mensen.

De spanning was om te snijden. De kans op geweld door de massaal aanwezige politie- en legereenheden of door de emotionele demonstranten was groot. Ds. Führer schrijft over het cruciale moment: „Ze hadden kaarsjes in hun handen. In de openlucht een kaarsje vasthouden, betekent dat je twee handen gebruikt: je hebt de andere hand nodig om het licht te beschermen tegen uitwaaien. Voor een steen of een knuppel heb je geen hand meer vrij. Optie kaars is gelijk ook optie geweldloosheid. Langzaam zette de stoet zich in beweging, de binnenstad door. En het wonder waarop ik hoopte, geschiedde. Jezus’ geest van geweldloosheid greep de massa’s aan en werd tot een ”vreedzaam geweld”. Elke geüniformeerde werd hierin betrokken: leger, ME en politie.”

Na deze cruciale demonstratie was het duidelijk dat het regime geen geweld inzette en volgden de gebeurtenissen elkaar razendsnel op. Precies een maand later, op 9 november 1989, viel de Berlijnse Muur en een jaar later waren de beide Duitslanden verenigd. Het wonder was geschied.

Boekgegevens

Geloof laat een muur vallen. Memoires van de Wende-dominee, Christian Führer; uitg. Skandalon, De Bilt, 2017; ISBN 978 94 921 8357 6; 392 blz. € 24,95.

Christian Führer: vredesvespers veroorzaakten een wonder

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?