De boeren om wie het gaat hadden volgens de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) geen vergunning nodig voor stikstofuitstoot, maar moesten de emissies wel melden. Deze zogeheten ‘PAS-melders’ werden illegaal toen de rechter in 2019 een streep door het programma zette, omdat deze niet aan Europese regelgeving voldeed.

Overijssel handhaaft met grote tegenzin. De provincie heeft steeds geweigerd de PAS-melders aan te pakken, maar milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB) heeft via rechtszaken afgedwongen dat de provincie overtreding van de stikstofregels moet aanpakken. MOB begon in Overijssel en daarom is Overijssel ook de eerste provincie die nu dwangsommen moet gaan opleggen. De provincie heeft deze maand een brief aan het kabinet geschreven dat het Rijk PAS-melders die een dwangsom krijgen zou moeten compenseren, omdat deze boeren niks verkeerd hebben gedaan.

Van der Wal vindt de situatie van deze gezinnen „het meest heftige” wat zij heeft gezien tijdens haar ministerschap. Tegelijkertijd kan ze hen niet direct helpen, omdat dit juridisch ingewikkeld ligt. Als het Rijk bijvoorbeeld de boetes betaalt, dan kan de Europese Unie dat zien als onterechte staatssteun.

„Het is niet zo eenvoudig en je wilt geen valse hoop geven”, zegt Van der Wal. Samen met de provincie wil ze kijken wat er mogelijk is voor hen. „Het is echt mijn inzet dat het goed gaat komen. Maar het is makkelijker gezegd dan gedaan.”

Het kabinet heeft zich voorgenomen om vrijgekomen stikstofruimte aan PAS-melders te geven, zodat zij weer legaal kunnen boeren. Maar daarvoor zullen eerst andere boeren hun stikstofuitstoot moeten verminderen. Dat kan door te innoveren, minder vee te hebben, te verplaatsen of zelfs te stoppen. Vooralsnog gaat dit proces traag.

In Overijssel leidde het besluit eerder deze week tot grimmige demonstraties bij het provinciehuis. Boeren hebben het provinciebestuur het ultimatum gesteld om binnen twee weken te stoppen met de dwangsommen. Gebeurt dit niet, dan volgen hardere acties.

De minister begrijpt de emoties van de boeren. Ze erkent dat hen in feite onrecht is aangedaan, omdat zij er terecht van mochten uitgaan dat zij zich aan de wet hielden. „Het PAS-beleid was overheidsbeleid en daarom hebben ze de vergunning niet aangevraagd. En als dan later blijkt dat je die wel moet hebben en je belandt in deze situatie, dan begrijp ik alle woede en frustratie naar de overheid, en dus ook naar mij.”