Dat nalatenschappen voor goede doelen een steeds belangrijkere bron van inkomsten zijn, blijkt onder andere uit de gegevens van het CBF. Deze instantie houdt toezicht op de kwaliteit en de transparantie van de werkwijze van gecertificeerde goede doelen. Dat zijn er inmiddels ruim 660, variërend van grote algemene organisaties als het Rode Kruis en Artsen zonder Grenzen tot kleinere, specifiek christelijke als de Evangelische Hogeschool en de VBOK. In 2011 ontvingen zij samen 243 miljoen euro uit erfenissen, in 2020 was dat toegenomen tot 379 miljoen euro. De gegevens voor 2021 zijn nog niet compleet.

Ook procentueel is er sprake van groei. In 2011 maakten nalatenschappen 7,6 procent van de totale inkomsten van deze organisaties uit. In 2020 was dat 8,4 procent. „Er is sprake van stabiele groei”, zegt Dick Koopmans, manager toezicht bij het CBF.

Steeds meer goede doelen worden in testamenten opgenomen. In 2011 ging het om 171 bij door het CBF gecertificeerde organisaties, in 2020 waren dat er 228. Bedenk hierbij wel dat er in Nederland veel meer goede doelen actief zijn dan de door het CBF gecertificeerde. Volgens het onderzoek ”Geven in Nederland 2022”, dat eens in de twee jaar wordt uitgevoerd door het aan de VU in Amsterdam verbonden Centrum voor Filantropische studies, zijn er in totaal circa 44.000 goede doelen met een zogenaamde anbistatus. Zij zijn vrijgesteld van erf- en schenkbelasting; giften aan deze organisaties zijn fiscaal aftrekbaar. Ook kerken vallen in die categorie.

Nalatenschappen aan kerkelijke gemeenten komen niet in de cijfers van het CBF terug. Terwijl het best vaak voorkomt dat een kerk na het overlijden van een van de leden deelt in de erfenis. Die bedragen zijn in de cijfers van het CBF dus niet meegenomen. Sterker nog: het is niet bekend om hoeveel geld het gaat.

Uit het genoemde onderzoek blijkt dat 34 procent van de Nederlanders een testament heeft laten opstellen. Van hen heeft 12 procent ervoor gekozen een of meer goede doelen in de nalatenschap te laten delen. Voor deze groep mensen geldt dat ze relatief vaak kinderloos en/of alleenstaand zijn. Religie speelt hierbij ook een rolletje. Van de mensen die geld aan een goed doel willen nalaten, geeft 27 procent aan gelovig te zijn. Bij de groep die dit niet doet ligt dit percentage op 23 procent.

Legaten en erfenissen zijn voor goede doelen uit kostenoogpunt een aantrekkelijke manier om middelen te verwerven. Koopmans van het CBF: „Inkomsten uit nalatenschappen vergen van een organisatie relatief weinig inspanning. Dat is bij andere bronnen van inkomsten anders. Wervingscampagnes opzetten om nieuwe donateurs aan te trekken of collectes organiseren: dat kost veel geld en tijd.”

Maar er zit ook een onvoorspelbare kant aan nalatenschappen: het is uit de aard der zaak ingewikkeld om van tevoren een inschatting te maken van deze bron van inkomsten. Het ene jaar gaat het misschien om 2 miljoen euro, terwijl een jaar later de teller niet boven de 500.000 euro uitkomt. Toch ontkomt een organisatie niet aan het inschatten van een bedrag als er een nieuwe jaarbegroting moet worden opgesteld. Koopmans is voorstander van de voorzichtige lijn. „Neem het gemiddelde bedrag van de vijf voorgaande jaren, en ga daar dan wat onder zitten. Het is niet zo’n punt als je meer geld via nalatenschappen binnenkrijgt dan je begroot had; dan kun je het reserveren. Maar als er minder binnenkomt dan begroot, kun je als organisatie financieel in de knel komen.”

Geoormerkt

Als mensen geld nalaten voor een specifieke bestemming, heet het wel ”geoormerkt”. Dat kan voor een organisatie lastig zijn. Bij grote gezondheidsfondsen als KWF Kankerbestrijding of de Hartstichting zal het doel dat een erflater noemt vaak zijn: het doen van onderzoek om het perspectief van patiënten te verbeteren. Dat is geen probleem, daar zijn deze organisaties mee bezig.

Maar wat doe je als je geld krijgt voor een specifiek doel maar het niet lukt om dat te realiseren? Koopmans weet van een situatie waarin een organisatie na een paar jaar met de familie in gesprek is gegaan om een alternatieve bestemming te bespreken. „Wees als organisatie in ieder geval transparant. Zo’n bedrag jaar na jaar werkeloos in de boeken laten staan heeft ook geen zin.”

Veel grotere organisaties hebben een speciale afdeling voor het werven en afwikkelen van nalatenschappen. Koopmans: „Wij toetsen, in zijn algemeenheid, of fondsenwerving op een maatschappelijk verantwoorde manier gebeurt. Organisaties mogen daarin niet te agressief zijn.” Een graadmeter daarvoor is de klachtenprocedure die een fonds dat door het CBF gecertificeerd is dient te hebben. „Waar wij naar kijken, is of die klachten goed zijn afgehandeld.”

Dat lukt in het geval van een erfenis niet altijd. Koopmans memoreert de rechtszaak over het testament van een miljonair die in 2012 miljoenen naliet aan De Zonnebloem en het Leger des Heils. Zijn weduwe en stiefdochters vochten dit aan: de erflater zou niet wilsbekwaam zijn geweest op het moment dat hij dit document opstelde. In 2017 stelde de rechter de nabestaanden in het ongelijk. Beide goede doelen mochten het geld houden.

Donatietest

Wie geld wil nalaten aan een goed doel, heeft wellicht baat bij de Donatietest op de website van het CBF. Je kunt er aanklikken welke zaken je belangrijk vindt en krijgt na een paar stappen een lijstje organisaties voorgeschoteld die daar het best bij aansluiten. Koopmans: „Het is maar een hulpmiddel. Kijk vooral ook eens op de website van een organisatie die aanspreekt. Bij dergelijke beslissingen is het goed om dicht bij jezelf te blijven. Je kunt je laten leiden door cijfers en grafieken, maar een goed gevoel bij een organisatie is misschien nog wel belangrijker.”