Oekraïne neemt de Russische troepen in de regio Cherson al wekenlang zwaar onder vuur. De Russen lijden ernstige verliezen door precisieaanvallen met Amerikaanse Himarsraketartillerie en pantserhouwitsers uit bijvoorbeeld Nederland en Duitsland.

Het Russische leger graaft zich in rond Cherson, de havenstad op de westelijke oever van de rivier de Dnjepr, die in open verbinding staat met de Zwarte Zee. Russische troepen nemen links en rechts van de rivier posities in; de militaire staf is om veiligheidsredenen echter teruggetrokken uit de stad.

De slag om Cherson betekent een cruciale fase in de oorlog in Oekraïne. „De stad vervult een grote strategische en symbolische rol”, zeggen kolonel Han Bouwmeester van de Koninklijke Militaire Academie (KMA) in Breda en kolonel b.d. Peter Wijninga, verbonden aan het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS).

Van de vier provincies die de Russische president Vladimir Poetin in september heeft geannexeerd, is Cherson een van de belangrijkste. De havenstad controleert de route over land naar de Krim (in 2014 ingelijfd door Rusland), maar ook de monding van de 
Dnjepr, de uitgestrekte rivier die Oekraïne doorkruist. Zijn de Russische troepen eenmaal verjaagd van de westelijke kant van de Dnjepr, dan is de weg voor hen naar het westelijker gelegen Odessa geblokkeerd.

Russificatie

Voor Oekraïne én voor Rusland staat er daarom veel op het spel. Kiev wil Cherson koste wat het kost in handen krijgen, Moskou wil de stad tegen elke prijs behouden. „Cherson was de eerste grote stad die het Russische leger aan het begin van de oorlog veroverde”, legt defensiespecialist Wijninga uit.

Bovendien heeft Cherson de afgelopen weken een voorbeeldfunctie vervuld voor de russificatie van bezette gebieden, vult kolonel Bouwmeester aan. „Moskou is hier begonnen met de invoer van de Russische roebel, Russisch onderwijs en zelfbestuur.”

De Russen zijn bezig zware versterkingen naar het front te sturen en zich in te graven rond de zuidelijke stad. „De zwaarste gevechten zullen plaatsvinden bij Cherson”, voorspelde Oleksiy Arestovich, adviseur van de Oekraïense president Volodimir Zelenski dinsdag. Vanwege het grote belang van de havenstad zet het Kremlin de best getrainde Russische eenheden in. Deze troepen zijn voor een deel teruggetrokken uit de Donbas, waardoor Oekraïne mede in staat is geweest delen van de oostelijke provincies Luhansk en Donetsk te bevrijden.

De Russen hebben onder druk van Oekraïense troepen al terrein moeten prijsgeven. Een omsingeling op de westelijke Dnjepr-
oever dreigt: De troepen van Moskou zitten ingeklemd tussen oprukkende Oekraïners in het westen en de rivier in het oosten. „De Russen bevinden zich in een wurggreep”, legt Wijninga uit. Het Oekraïense leger heeft bruggen over de Dnjepr met luchtaanvallen deels uitgeschakeld, waardoor de Russen zijn aangewezen op veerponten over de pakweg 300 meter brede rivier voor de bevoorrading van troepen.

Gevlucht

Cherson telde voor de oorlog zo’n 300.000 inwoners – meer dan Eindhoven. Circa 150.000 mensen zijn gevlucht en tienduizenden mogelijk overgebracht naar heropvoedingskampen. Hierdoor bevinden er zich naar schatting nog 100.000 mensen in de stad. „Mogelijk dienen zij als menselijk schild”, vermoedt Wijninga.

Stroom, gas, drinkwater en voedsel ontbreken in Cherson. Inwoners zijn gevlucht of zwerven met hun vee tussen ontplofte en niet-ontplofte munitie. Inwoners hopen dat de Russen zich snel terugtrekken. „Je valt ’s nachts in slaap en je weet niet of je wakker wordt”, zei Mikola Nizinets (39) tegen persbureau Reuters, verwijzend naar Russische beschietingen.

Hoe de strijd rond Cherson op dit moment exact verloopt, is onduidelijk. Kiev neemt al maanden radiostilte in acht over het zuidelijk front. „We hebben daardoor slechts indirect zicht op de ontwikkelingen”, geeft Wijninga aan. Defensieminister Oleksii Reznikov lichtte woensdag een tipje van de sluier op. Het tegenoffensief bij Cherson is door het terrein en het weer „moeilijker” dan in de Donbas. De Russen gebruiken irrigatiekanalen als loopgraven, terwijl het natte weer de opmars van Oekraïense tanks en pantservoertuigen hindert.

Slag om Stalingrad

Oekraïne moet zware strijd leveren om Cherson te heroveren. Bloedige straatgevechten met veel slachtoffers dreigen. Russische militaire bloggers maken al de vergelijking met de slag om Stalingrad (1942-1943) met 790.000 doden en gewonden aan Sovjetkant en 740.000 slachtoffers aan de zijde van nazi-Duitsland en bondgenoten.

„Oekraïne zal straat voor straat en gebouw voor gebouw moeten zuiveren, terwijl overal boobytraps zijn bevestigd”, benadrukt kolonel Bouwmeester. Aanvallende militairen zijn daarbij altijd in het nadeel tegenover verdedigers. De verhouding van gesneuvelde manschappen is 5 : 1; bij extreem zware gevechten soms 10 : 1. „Wellicht kunnen Oekraïense partizanen een cruciale rol spelen door het gevecht van binnenuit aan te gaan.”

Oekraïne gaat „behoedzaam” te werk, legt Wijninga uit. „Oekraïne zal Cherson niet in puin schieten, zoals de Russen met Marioepol en Severodonetsk hebben gedaan. Kiev wil de stad zoveel mogelijk ongeschonden in handen krijgen. Daarom maakt het leger gebruik van precisiebombardementen met bijvoorbeeld Himars.”

De kans is „zeer groot” dat Rusland afstevent op een nederlaag bij Cherson, stelt Wijninga. „De vraag is niet of maar wanneer de stad valt. Kiev mikt op een verovering van de stad voor de winter”, schat de defensiespecialist in. „Maar het zal erom spannen of dat lukt.”

Blamage

De val van Cherson zou een „enorme blamage” en een „grote psychologische dreun” voor Poetin betekenen, zeggen Bouwmeester en Wijninga. „Cherson is een prestigeproject voor de Russen.” De Russische leider wordt gedwongen grondgebied af te staan, terwijl dat grondwettelijk niet is toegestaan; ook geen geannexeerd gebied. Bovendien ligt bij een herovering van Cherson voor Oekraïne de weg naar de Krim open.

Poetin kan zich geen nieuwe nederlaag in Oekraïne veroorloven. Door het verlies van Cherson neemt het risico op een escalatie in de oorlog toe, stelt Wijninga. Rusland dreigt al weken met de inzet van kernwapens of vuile bommen. De Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov roept Poetin openlijk op complete Oekraïense steden weg te vagen met tactische kernwapens.

Of Rusland uiteindelijk nucleaire middelen zal inzetten, durft Wijninga niet te zeggen. „Ik denk dat Poetin die inzet wil vermijden. De vraag is echter of hij de druk van hardliners als Kadyrov kan weerstaan. De kans blijft klein, maar uitsluiten kunnen we het gebruik van kernwapens of vuile bommen niet.”

Eruit meppen

De vraag is of Kiev uiteindelijk de oorlog kan winnen. Rusland heeft immers nog altijd zo’n 18 procent van Oekraïne in handen. Bouwmeester reageert voorzichtig. „Het is lastig in te schatten of Oekraïne het Russische leger eruit weet te meppen. Onderschat de Russen niet. Ze geven zich niet zomaar over. Het is een taai volk, Oekraïners overigens ook.”

Wijninga is optimistischer. Hij wijst erop dat het Russische leger in de oorlog „alleen maar zwakker” is geworden door ernstige verliezen (zie graphic), de Oekraïense strijdkrachten sterker.

„Moskou slaat wanhopig links en rechts wapens in en probeert overal troepen vandaan te halen. Dat geeft aan hoe paniekerig de Russen zijn. Het Russische leger is er slecht aan toe, waarbij structurele problemen niet worden opgelost. De winter maakt de problemen alleen maar groter. Ik sluit niet uit dat Oekraïne uiteindelijk in staat zal zijn om de Russen eruit te schoppen.”