De oorlog in Oekraïne domineert het nieuws. In de kerken bidden we vurig om vrede. Maar bestaat er een handleiding voor hoe een oorlog beëindigd moet worden? In de Bijbel lezen we over oorlogen en veldtochten, overwinnaars en volken die onder de voet worden gelopen. In Mattheüs 24 spreekt Jezus over de tekenen van het einde van de wereld. Hij wijst erop dat we zullen horen van oorlogen en geruchten van oorlogen. De liefde zal verkillen en geweld zal alleen maar toenemen. Ook tegen zo’n situatie is Jezus’ volmaakte gebed opgewassen: „Uw Koninkrijk kome.” Het Rijk waarin alleen maar vrede en gerechtigheid zullen zijn. Het woord ”oorlog” wordt daar niet meer genoemd. Bij mijn weten biedt de Bijbel geen directe handvatten voor koningen en hooggeplaatsten met behulp waarvan zij een oorlog kunnen beëindigen.

Wilbur Perlot, trainer van onderhandelaars bij het Instituut Clingendael, onderscheidt niet minder dan zeven stappen in de gesprekken die tot vrede moeten leiden: voorbereiding, regels en afspraken, exploratie, onderhandelen, besluitvorming, achterban en implementatie. Het loont in dit verband de moeite kennis te nemen van de Grondwet, artikel 96: „Het Koninkrijk wordt niet in oorlog verklaard dan na voorafgaande toestemming van de Staten-Generaal.” Wat in het eerste lid van dit artikel bepaald wordt, is van overeenkomstige toepassing voor een verklaring dat een oorlog beëindigd is. In het verre oosten zien we wat er gebeurt wanneer een oorlog niet officieel beëindigd wordt. Noord- en Zuid-Korea hebben in 1953 geen vredesverdrag gesloten, waardoor het conflict formeel nog steeds voortduurt.

Zouden we een stap verder komen wanneer we dieper in de geschiedenis van de Nederlanden duiken? Op 1 april was het precies 450 jaar geleden dat de geuzen Den Briel innamen. Het jaar 1572 markeert het begin van de geboorte van Nederland. Het was in één woord een rampzalig oorlogsjaar. Ik noem alleen de zeventien Gorinchemse priesters en twee lekenbroeders die in Den Briel zijn opgehangen en het uitmoorden van het stadje Naarden – gericht geweld dat op hoog bevel is ingezet tegen ongewapende burgers. Het duurde nog tot 1576 totdat de burgeroorlog tijdelijk beëindigd zou worden. De gewesten ondertekenden toen de Pacificatie van Gent. Belangrijk is de vergeetclausule waarmee dit document begint: „Alle vergrijpen, verwonden, misdaden etc. die zijn geschied door de troebelen tussen de ingezetenen en van de gewesten die in dit traktaat begrepen zijn, waar en op welke wijze dan ook geschied, zullen worden vergeven, vergeten, en als niet geschied worden beschouwd, zodat er daarover niets zal mogen worden gezegd of er iemand op aangesproken mag worden.” Deze opdracht was niet uniek, maar getuigt wel van wijsheid. Alle partijen moeten zich neerleggen bij een uitkomst die door geweld is bepaald en heftige trauma’s teweegbracht.

Vergeven en vergeten – op afstand klinkt het al zo heftig, laat staan voor allen die er direct bij betrokken zijn. Reden genoeg dus om nu al te beginnen om daarvoor te bidden.

Tijdens zijn bezoek aan Nederland in 2014 was president Barack Obama zeer geïnteresseerd in het Plakkaat van Verlatinghe uit 1581. Om hem het Plakkaat te kunnen tonen, was het vanuit het Nationaal Archief in Den Haag overgebracht naar het Rijksmuseum in Amsterdam. Hardop denkend vraag ik me af of president Poetin van zijn kant geïnteresseerd zou zijn in een Russische vertaling van de vergeetclausule uit de Pacificatie van Gent. Ooit overnachtte de Russische tsaar Peter de Grote gedurende acht dagen in het Czaar Peterhuisje, toen hij in Holland en Zaandam kennis kwam opdoen over scheepsbouw, industrie en andere zaken. Nu zouden historische kennis en ervaring over het beëindigen van een oorlog geëxporteerd kunnen worden. Uiteraard kan dan tegelijkertijd een Oekraïense vertaling naar zijn collega gestuurd worden. Het lijkt op ”wishful thinking” – de zaken hoopvoller zien dan reëel is. Maar hoe zou anders de spiraal van geweld en wraak doorbroken kunnen worden?

De auteur is bijzonder hoogleraar geschiedenis gereformeerd protestantisme vanwege de Gereformeerde Bond aan de PThU in Amsterdam en predikant van de hervormde wijkgemeente Grote Kerk in Hilversum.