Waken went niet, ervaart Jacolien Don (48) uit ’s- Gravenpolder telkens weer. Ze zat diverse keren aan het sterfbed van een familielid. Sinds enkele jaren runt ze samen met Margriet Riedijk ”Graag helpen wij”, een bedrijfje dat mantelzorgondersteuning biedt. Ook als het om waken gaat. „Het grijpt mij altijd aan om te horen dat mensen in eenzaamheid sterven. Ik wil mijn steentje bijdragen om zo’n situatie te voorkomen.”

Don is moeder van zes kinderen. Haar dochter Hannah overleed in 2003. „Hannah werd met 24 weken geboren. Ze was zes dagen oud toen ze in het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam stierf.”

Wie steunde u rond het overlijden van uw dochtertje?

„Hoewel het bijna twintig jaar geleden is, weet ik nog goed hoe we zijn begeleid. Er was persoonlijke aandacht. Men probeerde onze wensen te honoreren. Op een gegeven moment vertelde de arts rustig en respectvol dat ons dochtertje zo ziek was dat ze zou overlijden. Daarna gaf het zorgpersoneel ons de tijd om die boodschap te verwerken. De verpleegkundigen deden alles om het stervensproces zo waardig mogelijk te laten verlopen. Dat we in het ziekenhuis alle ruimte en tijd kregen die we nodig hadden, is belangrijk geweest voor de verwerking van ons grote verdriet.

We waren verdrietig én rustig toen we met Hannah zaten. De Heere zorgde. Ik ervoer dat Hij erbij was. Ik heb altijd gebeden of Hannahs sterven niet voor niets hoefde te zijn. Hoe verschrikkelijk het verliezen van een kind ook is, het is mij tot zegen geweest.

Zo’n sereen moment als bij Hannahs overlijden ervoer ik in 2018 ook bij het sterfbed van een alleenstaande oudoom. Mijn moeder en ik waren zijn mantelzorger. Die oudoom leefde dicht bij de Heere. In zijn laatste week zong hij veel psalmen. Toen hij stierf, overheerste vooral vreugde. Het voelt kwetsbaar om te zeggen: bij Hannahs overlijden ervoer ik dezelfde hemelse vreugde.”

Om nooit te vergeten?

„Zeker. Ik vind het altijd weer indrukwekkend om te waken. Sowieso is er spanning omdat je nooit weet hoe het stervensproces zal verlopen. En het wordt eeuwigheid voor degene naast wie je zit. In 2011 waakte ik bij mijn oma, die in een verpleeghuis woonde. Die nacht besefte ik sterk dat ik er alleen met God voorstond. Iedereen sliep, dus ik was de enige die voor mijn oma kon bidden. Ik heb hardop Psalm 121 gelezen en zachtjes gezongen. Mijn oma lag in coma. Ik hoopte dat ze er iets van zou horen. Het personeel van het verpleeghuis kwam af en toe kijken en stelde zich terughoudend op. Dat heb ik erg gewaardeerd, want het is fijn om tijdens het waken momenten voor jezelf te hebben – tijd om te bidden en na te denken.”

Hoe vul je het waken op een waardige manier in?

„Door niet alleen met woorden, maar ook via lichamelijk contact te laten weten dat je er bent. Wrijf bijvoorbeeld over iemands arm of houd zijn of haar hand vast. Het is fijn als je weet welke Bijbelgedeelten veel voor iemand hebben betekend, want dan kun je die tijdens de laatste dagen van zijn leven lezen. Wees je ervan bewust dat het gehoor van een zieke nog lang intact blijft en let op je woorden.”

Waken vergt veel van familieleden. Wat kun je doen om het vol te houden?

„Het gevaar bestaat dat familieleden te veel van zichzelf vragen tijdens de periode van het waken. Ze raken uitgeput, terwijl er na het overlijden van hun geliefde nog zo veel op hen afkomt. Emotioneel en door alles wat geregeld moet worden. Zorg daarom goed voor jezelf tijdens het waken. Eet goed, neem op tijd rust en loop af en toe een rondje. Doe het waken samen met anderen. Maak een rooster en betrek er eventueel iemand vanbuiten bij die het waken kan managen.

Wanneer Margriet en ik als mantelzorgondersteuner worden ingeschakeld, zijn we op de achtergrond aanwezig. We geven desgevraagd adviezen en roepen soms de hulp van anderen in als er sprake is van een kleine familie en het waken langere tijd duurt. Ik kan hiervoor onder andere een beroep doen op mijn netwerk.”

Wat is belangrijk wanneer je als vrijwilliger bij iemand waakt?

„Stel je bescheiden op. Luister vooral en kom niet met je eigen verhalen als een zieke of diens familie iets met je deelt. Soms vertrouwt iemand je iets heel persoonlijks toe. Daar moet je natuurlijk over zwijgen tegenover anderen.”

Wat is belangrijk als iemand niet thuis kan blijven om te overlijden?

„Mijn vader is in 1998 op 52-jarige leeftijd overleden aan de gevolgen van kanker. Thuis, in zijn vertrouwde omgeving met zijn gezin om zich heen. Toen heb ik ervaren hoe waardevol dat is, want thuis kun je –ook als familie– het meest jezelf zijn. Als iemand in een hospice, zieken- of verpleeghuis verblijft, moet je als familie je verwachtingen en wensen kenbaar maken. Het zorgpersoneel vindt het normaal als je zegt het fijn te vinden dat er ieder halfuur iemand om het hoekje kijkt. Schroom ook niet hun om uitleg te vragen.”

En als je het niet aandurft om te waken?

„Het is begrijpelijk dat mensen het waken moeilijk en eng kunnen vinden. Zeker als ze nog nooit een overlijden hebben meegemaakt. Uit ervaring weet ik dat het helpt als ze uitleg krijgen en horen hoe een stervensproces kan verlopen. Daarom zijn we hierover een folder aan het maken. Familie mee laten helpen in de verzorging kan de drempel ook verlagen. Omstanders voelen zich vaak zo machteloos. Het geeft voldoening om zelf iets te kunnen doen: een nat washandje op het voorhoofd leggen, iemands mond schoonmaken, de deken goed leggen. Achteraf hoor ik vaak dat mensen dankbaar zijn dat ze het toch hebben aangedurfd om te waken en bij de laatste uren van hun geliefde te zijn.”