Tijdens de koninklijke rijtoer op Prinsjesdag kon ditmaal het ”Oranje Boven” nauwelijks het boegeroep overstemmen, zo viel in het RD te lezen. En dat is niet de enige uiting van publieke onvrede. Kennelijk is er in Nederland wat aan de hand. De vele omgekeerde vlaggen maken dat ook wel duidelijk.

Nu zijn uitingen van publieke onvrede op Prinsjesdag niet nieuw. Begin vorige eeuw organiseerde de SDAP de ”roode dinsdagen”. Duizenden socialisten trokken dan naar Den Haag om hun eis van algemeen kiesrecht kracht bij te zetten. In 1911 was dat voor koningin Wilhelmina zelfs reden om bij de opening van de Staten-Generaal thuis te blijven. Premier Heemskerk las toen de Troonrede voor.

Socialisten

Hoe diep zit de onvrede tegenwoordig? Dieper dan vroeger? Voor 1940 was er een duidelijke kloof tussen de socialisten en de burgerlijke partijen. Die kloof werd na de oorlog geleidelijk aan gedicht door de langdurige regeringsdeelname van de PvdA, door de uitgebreide sociale voorzieningen en de algemene welvaartsstijging.

Wel vormden de communisten in het eerste naoorlogse decennium een niet te veronachtzamen oppositiegroep. Maar hun tijd is voorbij. Het succes van boer Koekkoek (zeven Tweede Kamerzetels in 1967) wees onmiskenbaar op een zekere onvrede onder het kiezersvolk, net als de opkomst van de SP sinds de jaren negentig.

Fortuyn en Wilders markeren echter het begin van een nieuw tijdperk in onze politieke geschiedenis. De LPF kwam meteen met 26 zetels in de Kamer. Zoiets was in Nederland nog nooit vertoond. Wilders bereikte in 2010 zijn top met 24 zetels. Thierry Baudet werd bij de Statenverkiezingen van 2019 in één keer de grootste partij. Hun stormachtige groei wijst op een forse onvrede bij belangrijke bevolkingsgroepen, met name de lager opgeleiden.

Alom wordt gesproken over de kloof tussen het volk en de politieke elite. Die kloof is er zeker. Het overgrote deel van de Kamerleden heeft tegenwoordig een academische titel. Mensen met weinig opleiding treft men er niet veel aan. Als gevolg van de emancipatie van de vrouw hebben Kamerleden meestal ook een academisch gevormde levenspartner. Maar weinig politici zijn afkomstig uit de lagere inkomensgroepen of hebben daar hun vrienden. De kloof is ook regionaal. Twee derde van de Tweede Kamerleden woont in de Randstad,van wie de helft in Amsterdam of Den Haag.

Was dat vroeger allemaal anders? In ieder geval was de kerk voorheen bij uitstek het verband waar armen en rijken, hoger en lager opgeleiden elkaar ontmoetten. Inmiddels is die kerkelijke betrokkenheid bij veel Nederlanders verloren gegaan.

In de politiek vond je mensen met een beperkte schoolopleiding op belangrijke posten. Zij stonden daarom dicht bij de gewone man. Schaper, de tweede man in de SDAP, was schilder geweest. Schouten was jarenlang fractievoorzitter van de AR in de Tweede Kamer. Kodde was Kamerlid voor de SGP. Ze hadden niet meer dan lagere school en moesten het hebben van hun praktische levenservaring. Zulke figuren zijn nu zeldzaam. Het leven is ingewikkelder geworden en de politiek ook.

Er is ook een sterke individualisering. Veel mensen zijn tegenwoordig alleen geïnteresseerd in hun eigen welzijn en geluk. Hun betrokkenheid bij bredere verbanden is gering. Vandaar het teruggelopen aantal leden van vakbonden en politieke partijen. Alleen bewegingen die zich op één specifiek doel richten doen het goed.

Ongetwijfeld is er ook een samenhang met het opvoedingsmodel dat de laatste halve eeuw in de westerse wereld gangbaar is. Kinderen krijgen tegenwoordig een grote vrijheid. Hun wordt weinig in de weg gelegd. Ze moeten vooral assertief zijn en voor zichzelf durven opkomen. Stond de opvoeding vroeger in het teken van zowel liefde als discipline, inmiddels is dat laatste bij veel ouders een lelijk woord geworden.

Dat werkt uiteraard door als mensen volwassen geworden zijn. Ze voelen zich mondig. Ze maken het zelf wel uit. Veelal hebben ze een lage frustratietolerantie. Ze pikken het niet meer als het hun niet zint.

Dat is ook het geval richting overheid en overheidspersonen. Het aantal bedreigingen neemt fors toe. Bij de politie is er tegenwoordig een speciaal Team Bedreigde Politici. Trouwens ook in het parlement staan de verhoudingen op scherp. En niet alleen bestuurders en politici hebben te maken met een grotere agressiviteit vanuit de bevolking. Ook anderen, zoals hulpverleners en conducteurs, worden gemakkelijk het mikpunt. Zowel van fysiek geweld als in de vorm van bedreigingen.

Natuurlijk kun je tegenwoordig met scheldwoorden en verwensingen gemakkelijk een groot publiek bereiken. Vroeger bleven dergelijke uitbarstingen meer binnenskamers. Maar dan nog is er wel wat ten kwade veranderd.

Gehoord worden

Maar heeft de boze burger dan niet te klagen over de overheid? Daar zal zeker reden toe zijn. Er gaat echter ook een heleboel goed. Te veel om op te sommen. Maar de toeslagenaffaire was een pijnlijke geschiedenis en de agrarische sector wil men wel erg drastisch aanpakken. Het probleem van de asielzoekers lijkt wel onoplosbaar.

De boze burger wil gehoord worden. Die eis is reëel. Het overheidsbeleid raakt mensen soms heel diep. Maar meestal bedoelt men met ”gehoord worden” dat de overheid moet doen wat zij willen. Veelal heeft de overheid echter te maken met allerlei botsende belangen en uiteenlopende opvattingen. Ze kan het niet iedereen naar de zin maken. Pijnlijke keuzes zijn dan onvermijdelijk.

Voor orthodoxe christenen is er ook een groeiende afstand ten opzichte van het overheidsbeleid als het gaat om allerlei principiële waarden. Het lijkt wel of er met hun standpunten geen rekening meer gehouden wordt. Er wordt over hen heen gewalst. Denk maar aan het hele genderdebat.

Tegelijkertijd is er de Bijbelse notie van de overheid die door God over ons gesteld is en aan wie we ons hebben te onderwerpen. Het is ook een vorm van secularisatie als die notie onder ons verloren gaat

De auteur is oud-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad.