Veel van de kankersoorten zijn namelijk gerelateerd aan levensstijl, bleek dinsdag uit het rapport van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL). Zo zijn roken, onbeschermd zonnen, alcoholgebruik en overgewicht zaken die de kans op diverse soorten kanker vergroten. Hoewel er de afgelopen decennia steeds minder mensen roken, daalde het percentage rokers in 2021 voor het eerst sinds 2015 niet verder.

De oplossing is simpel, vindt prof. dr. Hans Nijman, werkzaam als gynaecoloog oncoloog in het Universitair Medisch Centrum in Groningen: inzetten op preventie, zodat mensen hun leefstijl gaan aanpassen. Voorkomen is immers beter dan genezen. „Dat wat je schaadt, moet je zien te stoppen. Het is evident dat roken en onbeschermde blootstelling aan uv-licht schadelijk zijn. De relatie tussen longcarcinoom en roken blijkt één-op-één. Hetzelfde geldt voor melanomen en zonnestraling.”

Nijman is een van de artsen die vorige maand in Medisch Contact een lans braken voor kankerpreventie. Hij pleitte in het artikel voor hogere accijnzen op tabak en alcohol, het verlagen van de btw op groente en fruit en zonnebrandproducten, en het verhogen van de btw op suikerhoudende voedsel- en drankwaren.

Dweilen

Volgens Nijman zijn zulke preventiemaatregelen broodnodig. „Want hoe we ook inzetten op de kwaliteit in de gezondheidszorg, zonder kankerpreventie blijft het dweilen met de kraan open.”

Tegelijk benadrukt de programmaleider bij Regionale Oncologienetwerken dat kanker niet altijd te voorkomen is. Zelfs niet met optimaal ingerichte preventie. „Het krijgen van kanker is voor een deel gewoon iets wat we niet in de hand hebben. Erfelijke aanleg speelt een rol. Nederlanders worden daarnaast steeds ouder. En hoe ouder hoe groter de kans dat er schade ontstaat aan het dna en er kanker ontwikkelt.”

Sinds 2018 is er in Nederland het Nationaal Preventieakkoord. Dat akkoord zet de lijnen uit voor een gezonder Nederland in 2040. De afgesproken maatregelen zijn echter onvoldoende, concludeert Nijman. En daarin weet hij het RIVM achter zich. Het instituut concludeerde al dat de ambities voor problematisch alcoholgebruik en overgewicht niet worden gehaald met de huidige afspraken. Nijman: „Prachtig zo’n akkoord, maar er zijn meer maatregelen nodig. Het rapport van het IKNL laat op heldere wijze zien dat er werk aan de winkel blijft als het gaat om preventie.”

Bij het voorkomen van kanker kan Nederland leren van andere landen. Nijman noemt als voorbeeld Australië waar er uitgebreid preventief beleid is tegen overmatige blootstelling aan zonlicht. In Australië daalt het aantal gevallen van huidkanker onder jongeren, in tegenstelling tot in Nederland. Het land initieerde onder meer voorlichtingscampagnes, creëerde schaduwplekken in de openbare ruimte en verstrekte zonnebrandproducten aan mensen die veel buitenwerken.

Gezonde keuze

Het stimuleren van een gezonde levensstijl is één, maar een gezonde levensstijl realiseren is twee. En daar zit een knelpunt, weet Anoukh van Giessen. De RIVM-onderzoeker werkte vorig jaar aan een rapport over preventiemaatregelen. „Gedragsverandering bewerkstelligen is ontzettend moeilijk. Daarom moet het preventieakkoord ook een zaak zijn van de lange adem.”

Om toch succes te hebben met preventie ontkomt de overheid niet aan een pakket maatregelen. Van Giessen: „Niet alleen de ongezonde keuze moet moeilijker en duurder gemaakt, maar ook de gezonde keuze makkelijker en goedkoper.” Alleen dan kiest de consument eerder voor meer bewegen en gezonder eten.”

Van Giessen schat in dat preventie rond overgewicht het moeilijkst te realiseren valt. „Het aantal mensen dat rookt of veel drinkt daalt momenteel al of blijft gelijk. Bij overgewicht moeten we het tij echter nog keren. Zo’n 50 procent van de Nederlanders kampt met overgewicht en dat percentage neemt toe. Terwijl het doel in 2040 op 38 procent staat.”

Oncoloog Nijman is hoopvol over kankerpreventie. „Veranderingen realiseer je niet van vandaag op morgen. Maar ik ben optimist. En dat is niet zonder reden als ik terugblik. Zo’n vijftig jaar terug was het bijna abnormaal als je niet rookte. En twintig jaar geleden kon je je kleding nog direct in de wasmand doen als je naar een openbare gelegenheid was geweest. De cultuur rond roken is veranderd. Dat geeft hoop voor kankerpreventie.”