De uitslag van zondag liet aan duidelijkheid weinig te wensen over: 62 procent van de Chileense bevolking stemde in een referendum tegen de nieuwe concept-grondwet. Een proces van drie jaar kwam daarmee abrupt tot een einde.

Duidelijk is dat het hele pakket veel Chilenen te ver ging. „Als president van de republiek, aanvaard ik die boodschap met grote nederigheid”, reageerde de jonge president Gabriel Boric (36). „We moeten naar de stem van het volk luisteren.” De president van het naburige Colombia, Gustavo Petro, reageerde minder diplomatiek. ”Pinochet gereanimeerd”, schreef hij verbitterd op Twitter. Hij verwees ermee naar de huidige grondwet, die nog uit de tijd van de dictatuur onder generaal Augusto Pinochet (van 1973–1990) stamt.

Over de vraag of die grondwet vervangen moet worden, bestaat in Chili echter weinig discussie. Na grootschalige protesten in 2019, aangezwengeld door een verhoging van de wegenbelasting, stemde een overgrote meerderheid van de Chilenen –bijna vier op de vijf– voor vervanging van de grondwet. Terug naar ‘Pinochet’ wil de bevolking dus niet: de behoefte naar meer sociale gelijkheid leeft sterk.

Daar zet de nieuwe grondwetstekst dan ook sterk op in. De grondwet legt in 388 artikelen meer rechten vast dan welke andere constitutie in de wereld: ruim honderd. Het gaat daarbij onder meer om het recht op huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg en drinkwater maar ook om zaken als schone lucht en internettoegang. Daar lijkt de kritiek van de tegenstanders niet zozeer te zitten.

Abortus

Moeilijker lagen al rechten om de eigen identiteit te bepalen op het gebied van bijvoorbeeld gender en seksuele gerichtheid – en zeker ook het recht op abortus. Zwangerschapsafbreking was tot 2017 in het vanouds sterk rooms-katholieke Chili nog integraal verboden en mag sindsdien enkel plaatsvinden in het geval van verkrachting of als het leven van de moeder in gevaar is.

Het is geen verrassing dat de Rooms-Katholieke Kerk van Chili ageerde tegen de abortusparagrafen in de beoogde grondwet. De bisschoppenconferentie sprak eveneens haar zorgen uit over de ruimte voor gewetensbezwaren en daarmee de godsdienstvrijheid. Andere onderdelen van de grondwet juichte ze juist toe. Dat maakte de stemkeuze voor betrokken rooms-katholieken in Chili lastig. De bisschop van Villarrica, Francisco Javier Stegmeier, stelde echter ronduit dat de voorgestelde grondwet een antichristelijke ideologie ademde.

Hoever de invloed van de bisschoppen reikt, is de vraag. De groep betrokken rooms-katholieken is de laatste jaren in rap tempo geslonken. In 2021 bestempelde nog slechts 42 procent van de Chilenen zichzelf als rooms-katholiek, tegenover 70 procent vijftien jaar geleden.

Een van de landsbreed meest omstreden paragrafen is niet de abortusparagraaf, maar een die Chili omschrijft als plurinationale staat. Het is een regeling die de zogenoemde inheemse volken verregaande autonomie zou geven. Elf volken zouden feitelijk eigen naties binnen de staat mogen vormen, met eigen regeringen en eigen rechtssystemen. Dit thema speelde met afstand de belangrijkste rol in de nee-campagne.

De grondwet moet nu dus terug naar de tekentafel. President Boric meldde zondag daar deze week nog mee te beginnen.