VN-rapport over Oeigoeren is „gamechanger”
China heeft zich schuldig gemaakt aan ernstige mensenrechtenschendingen in Xinjiang, staat in een VN-rapport waaraan drie jaar is gewerkt. Mogelijk is er sprake van misdaden tegen de menselijkheid.
Binnenlandse wetgeving tegen terrorisme heeft in de Chinese autonome regio Xinjiang geleid tot „grootschalige willekeurige vrijheidsberoving van leden van de Oeigoerse en andere overwegend islamitische gemeenschappen”, staat er in het langverwachte rapport van VN-mensenrechtenchef Michelle Bachelet.
De VN concluderen dat instanties mensen vrijelijk kunnen aanhouden en ondervragen. Dit leidde ertoe dat moslims willekeurig en massaal werden opgesloten. Gerept wordt van systematische marteling en mishandeling, gedwongen medische behandelingen, seksueel geweld en gedwongen geboortebeperking.
Het document verscheen woensdag om 23.47 uur online, vlak voordat haar ambtstermijn afliep. Het moment van publicatie tekent de gevoeligheid van het onderwerp. Bachelet kreeg na lang onderhandelen toestemming van Peking om in mei Xinjiang te bezoeken. Na afloop verweten onder meer mensenrechtenorganisaties haar dat ze meeging met Chinese propaganda door zich niet in het openbaar kritisch te uiten, ondanks vele bewijzen van ernstige misstanden.
Intimidatie
China deed er ook alles aan om het rapport tegen te houden. De publicatie komt nu op een voor het land ongelegen moment, want volgende maand houdt de Chinese Communistische Partij (CCP) haar vijfjaarlijkse congres.
Volgens het rapport vonden de systematische mensenrechtenschendingen plaats tussen ten minste 2017 en 2019. Het is niet zeker of er nog steeds concentratiekampen zijn waarin Oeigoeren worden vastgehouden. Wel stelt het rapport dat de wetten en het beleid om Oeigoeren en andere minderheden te onderdrukken nog steeds van kracht zijn.
De informatie in het document rust onder meer op de getuigenissen van 40 personen die „rechtstreeks en uit de eerste hand kennis hebben van de situatie in Xinjiang.” Van deze mensen waren er 26 die in een kamp hadden vastgezeten of dwangarbeid hadden moeten verrichten. Wat zij vertelden, beoordeelde de VN als betrouwbaar, geloofwaardig en in lijn met informatie die via andere bronnen werd verkregen.
De VN leggen ook de vinger bij de intimidatie van China over de landsgrenzen heen. Het land bedreigde regelmatig Oeigoeren in de diaspora die vertelden wat er in Xinjiang gebeurde. Bekend is dat ook Oeigoeren in Nederland te maken kregen met de lange arm van Peking.
In diverse landen –waaronder Nederland– bestempelden parlementen de behandeling van Oeigoeren in Xinjiang als genocide. Deze term komt in het rapport echter niet voor.
Sancties
Terwijl het VN-rapport nog net geen 50 pagina’s beslaat, reageerde China met een document van 131 kantjes. Volgens het land is er sprake van een „anti-China complot” en is het rapport „gebaseerd op een vermoeden van schuld en gebruikt het als belangrijkste bronnen desinformatie en leugens die zijn verzonnen door anti-Chinese krachten.”
Een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken vindt dat Bachelet zich voor het karretje heeft laten spannen van de westerse wereld. Hij noemde haar organisatie donderdag een „schurk en handlanger van de Verenigde Staten en het Westen.” Ook noemt hij het rapport een „mengelmoes van desinformatie” en een „politiek instrument” om China onder controle te krijgen.
Het World Uyghur Congress begroette het rapport enthousiast en noemde het een „gamechanger.” „Ondanks de harde ontkenningen van de Chinese regering heeft de VN nu officieel erkend dat er gruwelijke misdaden worden gepleegd” zei directeur Omer Kanat. De organisatie roept op tot een „zinvolle en tastbare actie door lidstaten, VN-organen en het bedrijfsleven.”
Of de situatie van Oeigoeren in Xinjiang wordt verbeterd als gevolg van het rapport, is de vraag. De VN besluiten met een aantal aanbevelingen. Zo roepen de VN bedrijven die actief zijn in de veiligheidssector op om geen producten en diensten te leveren die kunnen leiden tot negatieve gevolgen voor de mensenrechten. Ook spoort het staten aan om mensenrechten in Xinjiang te beschermen en te promoten. Concreter dan dat Oeigoeren niet moeten worden teruggestuurd naar Xinjiang en slachtoffers hulp moeten krijgen, wordt het niet.
Overigens heeft China al te maken met internationale sancties vanwege de onderdrukking van Oeigoeren, onder meer van de VS en de EU.
Dat Chinezen zelf hun leiders tot verantwoording zullen roepen, is onwaarschijnlijk. De Oeigoerenkwestie behoort in China tot de taboeonderwerpen. Zo wijdt staatspersbureau Xinhua geen letter aan het VN-rapport.
