Vanzelfsprekend lopen de autoriteiten van de vroegere Britse kroonkolonie Hongkong niet te koop met hun repressieve maatregelen. In het jargon van de Chinese partijleider Xi Jinping wordt deze vrijheidsberoving „preventie tegen een terugval in chaos” genoemd.

Na de roerige protestjaren 2019 en 2020 zorgt vooral de beruchte wet op de nationale veiligheid van medio 2020 dat ”mond houden” dankzij draconische straffen nu het publieke parool is. Bijkans onnodig te zeggen is dat deze door Xi ondertekende wetgeving volkomen strijdt met de democratische, rechtsstatelijke verplichtingen die China is aangegaan toen de Britten Hongkong in 1997 teruggaven. „Xi heeft die Sino-Britse gemeenschappelijke verklaring gewoon verscheurd”, vonnist Hongkongwaarnemer Benedict Rogers. „In een stad die eens een oase van vrijheid was, kan niemand meer vrijuit spreken”, verzucht hij. „Voor juli 2020 had ik dagelijks contact met tientallen vrienden in Hongkong. Vandaag is dat nauwelijks het geval, wil ik hen niet in gevaar brengen.”

Loslippige oud-cipier

Deze deprimerende ervaring deelt Rogers met een andere insider, de publicist James Knight, woonachtig in wat eens de ”Parel van het Oosten” heette. Onlangs berichtte Knight in de Neue Zürcher Zeitung dat hij geruchten had opgevangen over de hersenspoeling van politieke gevangenen in Hongkong. Maar hoe verkrijg je betrouwbare informatie in een stad waar een angstklimaat heerst?

Toch lukte dat, of liever gezegd, overkwam het Knight. En ook nog eens geheel onverwacht. Tijdens het nuttigen van koffie op een dakterras in de Hongkongse wijk Kowloon verschafte een oud-cipier belangwekkende achtergrondinformatie over de politieke gevangenen. Hij leste voortaan liever de dorst van gasten dan gearresteerde demonstranten te moeten bewaken, vertelde de kelner openhartig.

Uit zijn relaas valt op te maken dat de nieuwkomers (de opgepakte betogers) in hechtenis een afwijkende behandeling ten deel valt. Zij worden geïsoleerd van de andere gevangenen, hebben eigen gangen in het complex en een afgezonderde plek in de kantine. Werkzaamheden doen de politieke gevangen ook strikt gescheiden van de andere gevangenen. Achter deze maatregelen zit de angst dat zij invloed krijgen op hun lotgenoten.

De gewezen gevangenisbewaker vertelde eveneens dat juist van de politieke gevangenen (als oppositiepolitici, studenten, professoren, journalisten en scholieren zijn die doorgaans veel minder gewend aan handarbeid) veel meer lichamelijke arbeid werd gevergd dan gebruikelijk is in de gevangenis. „Dat was gewoon om hen moe te maken, dan zouden ze daarna in de cel niet meer het hoogste woord voeren.”

Begrijpelijk genoeg wilde Knight nog veel meer te weten komen van de loslippige ex-cipier. Die sloeg zijn verzoek om een anoniem interview echter meteen af: „Ik weet hoe het in de gevangenis is. Als ze studenten daarin werpen, kan dat mij evengoed gebeuren. Het spijt me.”

„Vaderlandsliefde”

Sindsdien zijn, ondanks de zwijgcultuur, toch meer feiten over de politieke repressie naar buiten gekomen. Zo deed op een bescheiden website een anonieme ex-gevangene een boekje open. Dagelijks was de man getrakteerd op propagandafilms. Bovendien werden hij en zijn medegevangenen letterlijk omzwermd door sociaal werkers en psychologen die permanent aandrongen op „vaderlandsliefde” en vooral op „een betere levenshouding”. Kortom, een vorm van sluipende hersenspoeling.

Het doorslaggevende bewijs van de hersenspoeling van politieke delinquenten in Hongkong leverde echter niemand minder dan de directeur van het Hongkongse gevangeniswezen zelf! Deze Wong Kwok-hing legde een officiële verklaring af die erger uitviel dan er gefluisterd werd. Natuurlijk was dat geenszins Wongs bedoeling. Hij wilde de bevolking slechts geruststellen. Zijn actie werkte daarentegen averechts, ontmaskerend.

Wong onthulde immers in alle openbaarheid dat er in Hongkong diverse programma’s (verdeeld over leeftijdsgroepen) lopen voor „radicale wetsovertreders”, met een „psychologische reconstructie” en een „herstel van waarden” als doel. Deradicalisering in fasen, onder het wakend oog van „experts”, ingebed in „het verstaan van de Chinese geschiedenis ter nationale opvoeding”, daar komt het op neer.

Taiwan

Dat klinkt naar „een ietwat langademig synoniem voor hersenspoeling”, analyseert James Knight scherp. Politieke gevangenen behoeven blijkbaar een therapie om van hun zogenaamde afwijking ofwel ”psychische beschadiging” te worden genezen. Die therapie lijkt verdacht veel op de massale ”heropvoeding” ofwel hersenspoeling van Oeigoeren in Xinjiang.

De meedogenloze politieke gelijkschakeling van de burgers van Hongkong is intussen een onmiskenbaar teken aan de wand voor de bevolking van Taiwan, die evenzeer op vrijheid en democratie gesteld is. De Chinese lokroep ”één land, twee systemen” klinkt nu in Taiwanese oren als een indringend waarschuwingssignaal. En hopelijk ook in westerse oren. Dat China het eens autonome Hongkong in slechts twee jaar van een vrij liberale samenleving tot een politiestaat transformeerde, zegt alles over de totalitaire geest in Peking.

De auteur is oud-rapporteur China Europees Parlement.