Groot was het enthousiasme onder de Tunesische bevolking niet voor het referendum over de nieuwe grondwet. Niet meer dan 28 procent van de bevolking nam maandag de moeite naar de stembus te gaan. Dat kwam niet per se voort uit onverschilligheid, maar zeker ook uit onvrede. Oppositiepartijen hadden opgeroepen het referendum te boycotten.

Van degenen die wél gingen stemmen, gaf volgens exitpolls meer dan 92 procent aan voor de nieuwe grondwet te zijn. Omdat er geen minimumpercentage was gesteld voor de opkomst, betekent het dat de grondwet ingevoerd kan worden. President Kais Saied krijgt daardoor zeer ruime bevoegdheden.

Saied ontbond een jaar geleden, op 25 juli, het Tunesische parlement, stuurde de premier naar huis en regeert sindsdien per decreet het land. De ingreep kon destijds op steun van veel Tunesiërs rekenen. Er leefde grote onvrede over het functioneren van het parlement en de regering.

De president trok gaandeweg meer macht naar zich toe: in juni nog zette hij 57 rechters uit het ambt omdat ze corrupt zouden zijn en terroristen zouden beschermen. Eerder stuurde hij al de leden van de Hoge Juridische Raad naar huis en verving ze door mensen uit de eigen keuken. De raad was na de revolutie van 2011 ingesteld om toe te zien op de onafhankelijkheid van de rechtsspraak.

Verdeeldheid

Dergelijke verregaande concentratie van de macht krijgt nu een grondwettelijke basis. De nieuwe grondwet maakt het voor de president mogelijk op eigen houtje wetten door te voeren en de premier te benoemen. Ook krijgt de regering meer grip op de rechterlijke macht. Critici stellen dat het land terugkeert naar het autocratische bestuur van voor de Arabische Lente in 2011. Tunesië gold nu juist als enige land waar de revolutionaire golf daadwerkelijk leidde tot serieuze democratische vernieuwing.

Oppositiepartijen hebben al laten weten niet akkoord te gaan met de veranderingen. Politica en advocate Abir Moussi bestempelde het proces als onrechtmatig. „Of de grondwet nu is aangenomen of verworpen, of de opkomst nu 70, 200 of 4000 procent is. Het proces is frauduleus, illegaal en illegitiem. We zullen het niet erkennen.”

Duidelijk is dat het land diep verdeeld is. De mensen die de nieuwe grondwet en Saied steunen, doen dat uit de overtuiging dat er een sterke leider nodig is om het land er economisch bovenop te helpen. Zijn tegenstanders stellen dat de democratie ten grave wordt gedragen en de rest van de bevolking is vooral de politieke spanningen beu en wil simpelweg kunnen voorzien in het levensonderhoud.

Saied haastte zich dinsdagmorgen vroeg de magere opkomst van maandag te verklaren als het gevolg van „files, registratieproblemen en het weer”, maar duidelijk is dat de basis voor de nieuwe grondwet smal is. Het overgrote deel van „het volk” heeft maandag hoe dan ook gezwegen.

De Tunesische politicologe Eya Jrad twitterde eind vorige week dat ze tijdens veldwerk in verschillende delen van het land „toenemende spanning en verdeeldheid” signaleerde. Het gevolg ervan was „vaak” geweld en een „ongekende toename van illegale migratie.” Feit is dat de Tunesische economie er slechter voorstaat dan ooit.

Islam

Of (niet-islamitische) minderheidsgroepen beter of slechter af zijn onder de nieuwe grondwet is onduidelijk. In de aanloop naar het referendum is de verwachting gewekt dat de islam er geen plek meer in zou krijgen. Onder meer de voorzitter van de commissie die de nieuwe grondwet voorbereidde, Sadok Belaid, gaf daar woorden aan.

De islam staat er echter wel in. In de nieuwe grondwet staat niet langer dat Tunesië een staat is „met de islam als zijn religie”, maar dat het land „deel is van de islamitische Ummah” (wereldwijde moslimgemeenschap, red.). Onduidelijk is hoe kerk en staat zich precies verhouden.

Sinds 2011 was er relatief veel ruimte voor minderheidsreligies in Tunesië. In 2014 gaf de regering zelfs groen licht voor gemengde huwelijken van moslimvrouwen met niet-moslims, een zeer uitzonderlijke stap in de islamitische wereld.

Belaid liet overigens weten zich niet te herkennen in de uiteindelijke grondwetstekst die maandag aan het volk is voorgelegd. Hij stelde dat die de deur opent voor „een eindeloze dictatuur van de huidige president” en trok zijn handen er nadrukkelijk vanaf.