Wat er precies gebeurde in Karakalpakstan is onduidelijk. Toen de massale protesten vrijdag begonnen, legde de overheid direct alle internet- en mobiele netwerken in de regio plat. De weinige beelden die wél naar buiten kwamen, tonen zwaargewonde demonstranten. Ook is te zien dat een truck met een watertank een met bloed besmeurde straat van de regionale hoofdstad Noekoes schoonspuit.

De onlusten begonnen na aangekondigde wijzigingen van de grondwet, waardoor onder anderen de zittende president Sjavkat Mirzijojev langer aan de macht kan blijven. Het heikele punt voor Karakalpakstan is het afschaffen van de speciale status van de regio. Volgens sommige ambtenaren zouden de demonstranten overheidsgebouwen hebben willen innemen.

Protesten komen normaal gesproken in het overwegend vredige Oezbekistan slechts zelden voor. Maar als het gebeurt, grijpt de politie hard in. Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken gebruikten de ordetroepen rubberen kogels, waterkanonnen en rookgranaten. Toch lijken de beelden ook te suggereren dat er met scherp is geschoten.

De vrijwel onbekende regio Karkalpakstan heeft een autonome status. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie ondertekende Noekoes in 1993 met de regering in Tasjkent een verdrag waarin staat dat het gebied zich bij Oezbekistan voegt als „soevereine” republiek. De regio behield wel het recht op afscheiding, mits het een tweetalig referendum zou houden in zowel het Oezbeeks als Karakalpaks.

Gewaarborgd

Toen Mirzijojev eind mei het initiatief nam om de grondwet te „actualiseren”, wilde hij ook af van die clausule. De afspraak over mogelijke onafhankelijkheid voor Karakalpakstan, zo’n 40 procent van het grondgebied van Oezbekistan, is al jaren een doorn in het oog van Tasjkent.

In de nieuwe grondwet zou staan dat Karkalpakstan in het vervolg „deel uitmaakt van de republiek Oezbekistan. Op het grondgebied van de republiek Karakalpakstan zijn alle rechten en vrijheden waarin de grondwet en de wetgeving van de republiek Oezbekistan voorzien, gewaarborgd.”

Het gevolg waren felle protesten van etnische Karakalpakken die de afgelopen dertig jaar hun autonomie verloren aan de lange arm van Tasjkent. Zaterdag besloot president Mirzijojev echter terug te komen op zijn voornemens om dit punt te wijzigen in de grondwet. Hij beloofde de clausule over mogelijke soevereiniteit van de regio te behouden. „Oezbeken en Karakalpakken zijn één volk, met twee verschillende talen”, benadrukte de Oezbeekse president die Noekoes zondag bezocht om het probleem te sussen.

Rusland

Ook in Rusland werd gereageerd op de gebeurtenissen in Oezbekistan. Volgens het conservatieve medium Tsargrad.tv was de situatie in Oezbekistan te verwachten. „Dit is de zoveelste voormalige Sovjetrepubliek die volgens westerse methoden door elkaar wordt geschud.” Dezelfde toon klonk ook uit Oezbekistan zelf: de rellen zouden zijn veroorzaakt door westerse krachten en niet vanwege onvrede van het volk.

Veel Russen zien inderdaad een patroon. Telkens weer worden in hun ogen de landen rondom Rusland gedestabiliseerd. Zij noemen de protesten in Wit-Rusland in 2020, de rellen in Kazachstan begin dit jaar en de ‘staatsgreep’ in Oekraïne. „In al die gevallen is op te merken dat externe westerse structuren de ongeoorloofde demonstraties organiseerden”, aldus de uitlatingen van Tsargrad.

Al deze beweringen ten spijt, is de soevereiniteit van Karkalpakstan, zoals die nu in de oude grondwet staat, vooral symbolisch. In de praktijk heeft Tasjkent de controle op het gebied vast in handen. En waar Mirzijojev in zijn beginjaren nog werd gezien als hervormer, laat dit voorval zijn ware aard zien. Net als voorganger Islam Karimov, die regeerde tot zijn dood, lijkt Mirzijojev vooral gewoon uit op machtsbehoud.