De blikken van Rutte en stikstofminister Van der Wal hielden het midden tussen berusting en ontzetting toen de uitslag van ”motie 14” zaterdag tijdens het VVD-congres op het scherm verscheen. Ruim 51 procent van de leden was voor. De motie, ingediend door VVD-wethouder Mirjam Pauwels uit Assen en het Zuid-Hollandse Statenlid Mirjam Nelisse, is kritisch over de stikstofplannen. Dat blijkt vooral uit de overwegingen die daarin worden opgesomd. Daarin hebben de indieners het over een beleid dat niet moet uitgaan van modellen of berekeningen, maar van metingen en feiten. Dat is een stevige uithaal, waarbij tussen de regels door min of meer te lezen valt dat de regering de kwestie momenteel te veel benadert vanuit een boekhoudkundige invalshoek.

Dergelijke geluiden klinken er ook bij CDA, SGP, FVD en PVV.

De motie stelt verder dat natuurdoelen die eigenlijk niet te realiseren zijn, moeten worden aangepast. Dat klinkt als een verkapte oproep om te gaan morrelen aan de in 2003 en 2009 door Nederland aangewezen Natura 2000-gebieden. Dan is er nog het pleidooi om natuurherstel en stikstofreductie niet volledig aan elkaar gelijk te stellen. Oftewel, de VVD’ers vinden dat plannen waarin de nadruk ligt op bijvoorbeeld een ander bodembeheer en hydrologische maatregelen ook een eerlijke kans verdienen.

Geen probleem

Wat betekent het nu dat ruim 51 procent van de VVD’ers de motie steunt? Helemaal niks, probeerde landbouwwoordvoerder Thom van Campen van de partij zaterdag uit te stralen. „Als het kabinet vrijdag met een vastomlijnd plan was gekomen, hadden we een probleem gehad. Maar dat is niet het geval”, bracht de rap van de tongriem gesneden VVD’er uit. Rutte uitte zich in soortgelijke bewoordingen. Vrijdag presenteerde het kabinet pas een eerste schets, de uitwerking daarvan moet nog volgen en er is alle ruimte voor kritische VVD’ers om mee te denken.

Kortom, het kan nog alle kanten op? Dat is beslist te kort door de bocht. Niet voor niets probeerden Van Campen en congresvoorzitter Hoes zaterdag uit alle macht Pauwels en Nelissen te overreden hun motie niet in stemming te brengen. Dat lukte niet. Eén ding is dan ook zeker: als de Kamer volgende week debatteert over de stikstofbrief die het kabinet vrijdagavond verstuurde, kijken de VVD-leden kritisch mee.

Slagersmes

De opzet van Rutte-IV was duidelijk: het wettelijk bekrachtigen van het streven om de stikstofuitstoot in 2030 te halveren ten opzichte van die in 2018. Om de immense stikstofopgave daarna snel over de schutting te kieperen en op het bordje van de provincies leggen. Die bestuurslaag is intussen op zijn hoede. „In Den Haag zet men de handtekening, wij moeten met het slagersmes rond”, zei een CDA-Statenlid uit Overijssel vorige week.

Ook uit andere provincies, die net als Overijssel argwanend beginnen te worden, weerklinkt die kritiek. Voor VVD, D66, CDA en CU is het dus zaak tijdig helder te krijgen hoe ze de VVD-achterban én de gedeputeerden tegemoet willen treden. Om te voorkomen dat de stikstofkwestie uitdraait op een stevige clash tussen provincie en rijk, met alle risico’s op vertraging van dien.