Het is 1599. In de Onze Lieve Vrouwekerk van Apeldoorn –waarvan nu alleen nog maar de contouren zichtbaar zijn op het Raadhuisplein– heeft het koorhek het zwaar te verduren. Het hoofdaltaar valt in brokken uit elkaar, heiligenbeelden wankelen en vallen van hun voetstuk. In enkele jaren tijd wordt de kerk volledig gestript. Hoe de kerk er daarvóór uitzag, en wat er zich daar precies afspeelde, weten maar weinig mensen, zegt De Weerd.

„Dat verhaal kennen wij protestanten niet. Wij weten alleen dat alle ”paapse missen en stoutigheden” verdwenen en dat het Woord centraal kwam te staan. Terwijl het schoonvegen van de kerk een enorme impact moet hebben gehad op de parochianen ten tijde van de Reformatie.”

Visualiseren

Het is een thema dat hem na aan het hart ligt. Vorig jaar september promoveerde de historicus en docent aan de Jacobus Fruytier Scholengemeenschap in Apeldoorn op een studie waarin hij de Reformatie van het Veluwse landschap in kaart bracht. Om het verhaal van de Veluwse Reformatie inzichtelijk te maken voor een breed publiek, bedacht hij afgelopen winter het plan om een verdwenen kerk te visualiseren.

De creatieve verwerking van De Weerds onderzoek staat op het conto van zijn zwager Jan Hendrik Bosch, eigenaar van Klopt Stedenbouw. De 3D-reconstructie wordt volgende week woensdag tegelijk met De Weerds boek ”De Veluwe Gereformeerd” gepresenteerd in museum CODA in Apeldoorn. De zogenoemde visualisatie bestaat uit drie onderdelen: een 3D-animatiefilm, artist impressions en een virtual reality-toepassing. In het VR-lab van CODA kun je met een VR-bril op je neus door de Apeldoornse parochiekerk ‘wandelen’.

Op de kop

Met behulp van tientallen bronnen bepaalde De Weerd hoe deze kerk er in 1550 uit moet hebben gezien en –ook niet onbelangrijk– welke liturgische objecten er stonden. In de digitale parochiekerk kom je er al gauw tientallen tegen. Altaren, wasbekkens, koorbanken, een triomfkruis, nisjes, Maria­beelden, een doopvont, een koorhek, een sacramentshuis (waarin de geconsacreerde hostie wordt opgeborgen) en het Heilig Graf, een mooi vormgegeven kist waarin relieken en attributen voor processies liggen.

Voor de laatmiddeleeuwse kerkganger belangrijke voorwerpen. Ze gingen verloren in wat volgens De Weerd „in feite een ordinaire strijd om de parochiekerk” was. „Dat de hele kerk op de kop ging, was misschien wel het grootste wapen in de hand van protestanten. Ze wilden kerkgangers aan hun kant krijgen door kerken radicaal schoon te vegen. Mensen kregen geen kans meer om hun liturgie uit te voeren. Als je altaar weg is, de beelden waarbij jij maandelijks bad, de materialen waar jij geld voor opzij had gelegd, is dat een schok van jewelste. Tegelijk wordt je daarmee gedwongen op zoek te gaan naar andere religieuze vormen.” Wie dat niet kan of wil, zoekt zijn heil buiten de stad of het dorp om daar de vertrouwde rituelen vorm te geven.

Dichterbij de geschiedenis kom je niet, zegt De Weerd over de digitale reconstructie. „Door zo’n visualisatie word je gedwongen om door de ogen van de kerkganger en de kerkbouwer te kijken.” De Elspeter en zijn zwager voegen hiermee een nieuwe dimensie toe aan het wetenschappelijk onderzoek.

Kan hij alle keuzes verantwoorden? „Een aantal dingen zijn hypothetisch, dat geef ik grif toe. De visualisatie dwong ons om keuzes te maken. Maar alle informatie die ik kon vinden, zoals bijvoorbeeld rapporten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed over de dikte van de kerkmuren, heb ik gebruikt. Je moet niet alleen goed thuis zijn in de religieuze geschiedenis, maar ook in de bouwkunde.”