„Het is tijd voor een wake-upcall”, aldus de opstellers van het rapport. Natuurmonumenten spreekt al van een dreigende watercrisis, vergelijkbaar met de stikstofcrisis. Het niet halen van wettelijk vastgelegde milieudoelen kan grote gevolgen hebben voor de vergunningverlening voor bedrijven die water onttrekken of juist lozen. Dat zijn er potentieel heel wat, van boeren tot energiecentrales, vult een woordvoerster van Natuurmonumenten aan. Wat eerder met stikstof gebeurde, zou zich volgens de organisatie daardoor kunnen herhalen. „Dit kan betekenen dat het land (deels) ‘op slot’ gaat.”

Ook bestaande vergunningen zijn „niet onaantastbaar” volgens de onderzoekers. Ze benadrukken dat de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), waar de eisen aan het grond- en oppervlaktewater in staan, zeker niet vrijblijvend is. „Wanneer vastgestelde KRW-doelen in 2027 niet gehaald zijn en niet alle maatregelen zijn genomen om deze wel te halen, kan de Europese Commissie forse boetes opleggen. Maar wellicht belangrijker dan boetes, is dat er rechtszaken kunnen worden aangespannen”, waarschuwen ze.

Water is volgens de richtlijn pas van goede kwaliteit als geen enkele vervuilende stof er in te hoge concentraties in zit. Ook moeten de omstandigheden voor planten en dieren goed zijn. Grondwater moet bovendien op peil blijven. De onderzoekers stellen vast dat in 2019 geen enkel oppervlaktewater in Nederland aan alle eisen voldeed. De kwaliteit is sinds 2009 zelfs afgenomen.

Oppervlaktewater is water in meren, vennen, rivieren, sloten, vijvers en kanalen. In driekwart van die wateren zit een te hoge concentratie chemische stoffen. „Het gaat daarbij om een groot aantal milieuvreemde stoffen uit landbouw en industrie die al decennialang onbedoeld in het water terechtkomen”, aldus het rapport.

Huidig beleid is volgens de onderzoekers onvoldoende. Daardoor groeit de kans dat vergunningen gaan sneuvelen voor de rechter, denken zij. De experts zeggen dat het probleem bij de bron moet worden aangepakt. Zo stellen ze voor om de toevoer van nitraat en fosfaat via de landbouw aan te pakken. Ook zou minder grondwater onttrokken moeten worden, zodat dat op peil blijft. Meer regenwater infiltreren in de bodem zou ook helpen. Om de doelen te halen, is volgens het rapport meer regie vanuit Den Haag nodig.