Hoewel de baar van de Queen Mum pas om 11.18 ’s morgens bij de uitgang van de Westminster Hall in beweging komt, staat het twee uur daarvoor langs de route van de processie al rijen dik. De 50-jarige John Salisbury uit Gatwick is met zijn trapje om zes uur ’s morgens bij de Westminster Abbey aangekomen voor een goede positie in de menigte. Dat wil zeggen dat hij er over de hoofden heen wil kijken. Hij wil voornamelijk het ceremoniële vertoon zien, maar ook het persoonlijk afscheid van de Queen Mum laat hem niet koud. „Ze heeft veel betekend voor ons land.”

Ook Barbara Saunders van het eiland Wight pakte de trein naar Londen om afscheid te nemen van de koningin-moeder. „Ik doe het vooral om onze koningin te steunen. We mogen niet vergeten dat zij haar moeder heeft verloren, zoals zij onlangs ook al haar enige zus moest afstaan. Dat er zoveel mensen op de been zijn, stemt me tot tevredenheid. Ik hield ook van de koningin-moeder. Ze was zo belangstellend en ze hield van mensen zoals wij. Ze was een van ons.”

Twee ’pilaren’ zijn van verre zichtbaar. De een is Baxter met zijn elfjarige dochter Jane, een verlegen meisje met rossig haar van wel een halve meter lang. Twee huishoudtrappen heeft hij meegesjouwd. Op de hoogste staat hijzelf en op de iets minder hoge probeert Jane zich in evenwicht te houden. Jane heeft vrijgenomen van school. „Zo’n gebeurtenis als deze is uniek”, legt haar vader uit. „Alleen met het huwelijk van Charles en Diana hebben we iets soortgelijks meegemaakt.” De uit Henley on Terms afkomstige Baxter prijst de manier waarop de Queen Mum inhoud gaf aan haar rol. „Ze wist iedereen te boeien en kon met iedereen overweg. Zulk een vriendelijkheid en intelligentie tref je zelden aan. Zelfs tegenstanders van de monarchie vonden haar sympathiek.”

Van geruchten als zou de Queen Mum te veel geld aan haar hofhouding hebben gespendeerd, wil Baxter niets weten. „Ze werkte hard en dat geld had ze nodig om ons land te vertegenwoordigen.” „Precies”, valt een vrouw hem bij die naar het gesprek luistert. Jane heeft intussen haar benen gestrekt en is weer op haar trap geklommen waarop ze nog wel zo’n paar uur zal doorbrengen.

De ander ’zuil’ in de menigte is een excentrieke neger met rastavlechtjes die onder een zwarte hoed uitproppen. Hij draagt boven zich aan een plank gespijkerd een bord waarop weer een rode roos prijkt. Op de ene kant van het bord bewijst hij, Charles Constantine Collins, hulde aan Hare Majesteit. Op de andere zijde plakte hij de herinneringsposter van de gerimpelde Queen Mum van de Evening Standard. Met zijn videocamera legt hij iedereen vast op de gevoelige band, waarbij hij het regelmatig uitschatert van plezier. Omstanders kunnen een brede lach om zoveel zotternij niet onderdrukken. Charles weet zelfs te bewerkstelligen dat een paar van de bekende stiff upperlips ruim uit de plooi komen.

Af en toe breekt de zon door boven Londen. Een vrouw die met haar verrekijker inzoomt op de Houses of Parliament, slaakt een gil. „Op de daken posteren veiligheidsbeambten met machinegeweren”, krijst ze bijna. Vanaf tien over half elf draven de diverse regimenten op die alle samen de erewacht vormen, onder wie de oranjegeklede Irish Guard en de Schotten met hun quilts en doedelzakken. ”Let the people praise Thee,o,God”, staat er rondom de blauwe klok op de toren van St. Margaret’s Church.

„Het is bijzonder als je zo’n lang en gelukkig leven krijgt. Dat valt niet iedereen ten deel”, merkt de 45-jarige Gail Faltham op, van origine afkomstig uit Nieuw-Zeeland maar al weer 22 jaar woonachtig in het Verenigd Koninkrijk. Gail ervaart de begrafenis van de Queen Mum als totaal verschillend van die van prinses Diana in 1997. „Toen was alles zo somber, zo verdrietig. Iedereen zweeg, niemand zei wat. Iedereen huilde ook. Dit is anders. Het lijkt alsof men het fijn vindt de koningin-moeder uiteindelijk een mooie laatste dag te bezorgen.”

Honderdduizenden Britten brengen een vaarwel aan de koningin-moeder. In de Westminster Abbey zitten tal van eminente gasten als de Britse koninklijke familie van de Westminster Hall uiteindelijk de Westminster Abbey betreedt. Allen in het het zwart. Voorop de koningin naast haar man, prins Philip. Daarachter prins Charles met beide zoons William en Harry (Charles’ vriendin Camilla Parker Bowles bevindt zich tussen de kerkgangers). Andrew met twee dochters (zijn ex-vrouw Sarah Ferguson arriveert alleen). Edward met zijn vrouw Sophie van Wessex, die naar verluidt de charitatieve taken van de onlangs overleden prinses Margaret gaat behartigen. En uiteraard prinses Anne, de oudste kleindochter van de Queen Mum.

De bijbelteksten die klinken en de hymns en liederen zijn door de koningin-moeder zelf uitgezocht. Zo wilde zij het. De aartsbisschop van Canterbury laat horen dat de Spreuken veel hebben te melden over een goede vrouw. „Maar u overtrof hen allen.” „Iedereen is gekomen om te rouwen, maar ook om een persoon te eren die een leven heeft geleid dat vol was van humor en vreugde.”

Langs de route die kist van de Queen Mum straks voor het laatst zal gaan voordat zij in de St. George’s Chapel op Windsor Castle wordt bijgezet, is de dienst via microfoons te beluisteren. Het dagelijks verkeer maakt plaats voor gewijde klanken en de boodschap van het Evangelie - een bijna bizarre gewaarwording voor wie de Mall oversteekt of even bij Buckingham Palace rondkijkt. Later, na Heathrow, zullen de mensen zelfs bloemen op het asfalt werpen.

In de rest van Londen en Engeland gaat het leven door, maar verflauwt de aandacht niet voor wat er gebeurt tussen Westminster Abbey, Buckingham Palace en Windsor Castle. Vlakbij Piccadilly Circus in een pub zitten Richard en Elaine Powell uit Neath, een plaatsje in het zuiden van Wales. Ze hebben al weken van tevoren een vakantie in Londen geboekt en nu maken ze dit mee. „Een geweldige en luisterrijke dag”, zeggen ze als uit een mond. „Een dag van waardigheid, van traditie en van geschiedenis.”

„Republikeinen hebben nauwelijks kans in Engeland”, zegt Richard. „Je zou als je naar het begrafenisritueel kijkt, haast zeggen dat de koninklijke familie hier uit de tijd raakt, maar op een of andere manier is dat niet zo. Ze is juist nauw verbonden met de geschiedenis van Engeland. Ik ken overigens ook geen alternatief. Een presidentiële republiek als Frankrijk heeft net zoveel voor- en nadelen als een monarchie in Engeland. Ik kan me dan ons land ook niet voorstellen zonder een monarchie. De Windsors geven ons volk een identiteit. Alleen hieruit kun je verklaren waarom zoveel mensen naar de lying-in-state van de Queen Mum zijn gegaan. Ze hadden er wel zeven tot negen uur voor over om in de rij te staan.”

Pakweg de laatste twintig tot dertig jaar kwam de monarchie in Engeland in toenemende mate onder vuur te liggen. De koningin was ver van het volk af komen te staan. Ook bij het privéleven van de kleinkinderen van de Queen Mum vielen de nodige kanttekeningen te plaatsen. Huwelijken waren bij voorbaat gedoemd te mislukken en scheidingen werden schering en inslag. De belastingbetaler begon te morren en de media speelden hier gretig op in. Met name de linksgezinde pers ageerde tegen de monarchie. Op cynische en ironische toon nam de intelligentsia Buckingham Palace continu onder vuur.

„Toch begrijpen de media niet wat er onder de bevolking leeft”, aldus Richard Powell. „Als je de lange rijen mensen hebt gezien, merk je toch hoe populair de monarchie nog is.” Hij erkent dat het met name de Queen Mum is geweest die op haar bijzondere wijze voorkwam dat de monarchie vergruisde. „Ze was de enige met wie mensen zich konden identificeren. Haar inzet tijdens de Tweede Wereldoorlog was fenomenaal. Ze moedigde de mensen zelf aan de Duitse bombardementen op East End te doorstaan. Dat leverde haar een levenslange morele steun op. Op haar beurt vereenzelvigde zij zich met de gewone mensen. Ze was er altijd en zo is het ook vandaag alsof ze altijd bij ons blijft.”

Het tragische ongeval van prinses Diana en haar begrafenis bracht een ommekeer teweeg op Buckingham Palace. „De koningin realiseerde zich dat ze dichter bij het volk moest komen. Ze moest af en toe van zich laten horen. Daarom hebben we de afgelopen dagen ons koninklijk huis van dichtbij meegemaakt. De kleinzoons van de Queen Mum hielden een nachtwake in de Westminster Hall. Prinses Anne en Sophie van Wessex bezochten een plaats waar bloemen waren neergelegd en praatten met mensen. Ook de jonge zoons van Charles lieten zich niet onbetuigd. De koningin zelf sprak het volk niet zonder emoties toe, waarbij ze de natie bedankte voor de liefde die zij de Queen Mum heeft geschonken. Kortom, de dood van Diana was een immense les voor de Windsors. De kinderen waren van de Queen Mum vergeten dat contact met het volk heel belangrijk is voor een koninklijke familie.”

Onmiskenbaar geeft de staatsbegrafenis van de koningin-moeder Engeland een sterke nationale impuls. Ook de monarchie plukt er vruchten van. Het dagblad The Independent meldde dinsdag op grond van een eigen opiniepeiling dat 54 procent van de Britten de monarchie toejuicht. Dertig procent staat radicale veranderingen van de monarchie voor. Twaalf procent pleit voor afschaffing van de kroon en 4 procent weet het niet.

Als premier Blair volgende week een referendum zou uitschrijven over het wel of niet invoeren van de euro, zou nagenoeg iedereen voor het behoud van het pond Sterling stemmen. „De euro heeft met een dergelijk evenement geen schijn van kans in Engeland”, lacht Elaine Powell. Onder degenen die de Queen Mum hun laatste eer kwamen brengen, stonden niet voor niets mensen met buttons en vlaggen met de tekst ”No to the euro”. Zo kan een staatsbegrafenis uiteindelijk invloed hebben op de buitenlandse politieke koers van het Verenigd Koninkrijk alsmede op het gehalte van de monarchie. De laatste lijkt vooralsnog in Engeland het verloren gegane terrein langzaam terug te winnen.