Nog nooit kreeg Colomia een linkse president. Het wordt vanouds geregeerd door dezelfde conservatieve politieke elites, die in 200 jaar nooit tegenstand duldden. Het gewapend conflict dat de afgelopen halve eeuw het land verscheurde, was daarvan deels het gevolg.

Toch gaat de linkse presidentskandidaat Gustavo Petro al maanden op kop in de peilingen en laat daarbij zijn rechtse concurrenten ruim achter zich. Tot afgrijzen van het conservatieve establishment is Petro ook nog eens een ex-guerrillero, die zijn subversieve loopbaan begon bij stadsguerrilla M-19.

Maar voor het groeiende deel van Colombia dat snakt naar verandering, vertegenwoordigt hij de hoop op meer sociale rechtvaardigheid en vrede, na meer dan een halve eeuw van gewapend conflict en een nooit ophoudend geweld.

Sinds de Colombiaanse onafhankelijkheid in 1810 wordt het land geregeerd door dezelfde politieke elites, met een kleine 40 families die de macht roteren. Tussen 1958 en 1974 institutionaliseerden ze die macht zelfs in een pact: het Nationaal Front, waarbij twee conservatieve politieke partijen om de beurt het land regeerden.

Deze ondemocratische regeringsvorm zorgde voor veel onvrede onder de bevolking, waarvan een groot deel in diepe armoede leefde. In verschillende delen van Colombia zagen guerrillabewegingen het licht, waaronder de FARC, ELN en M-19. Omdat verandering via democratische weg onmogelijk was, beschouwden deze guerrilla’s het gewapende verzet als de enige uitweg.

Politieke genocide

Ook nadat het Nationaal Front werd opgeheven en verschillende guerrilla’s de wapens neerlegden om via de stembus verandering te bewerkstelligen, bleef politieke deelname voor links-progressieve partijen feitelijk onmogelijk. Wat volgde was een golf van politiek geweld waarin politiek links letterlijk werd uitgeroeid in de jaren 80 en 90.

Zo werden zo’n zesduizend leden van de linkse Patriottische Unie (UP) vermoord, waaronder twee presidentskandidaten. De UP ontstond uit een vredesakkoord tussen de regering en de FARC uit 1984, die dat jaar voor het eerst de wapens neerlegden.

Achter de moorden zaten extreemrechtse paramilitaire groepen – regionale legers die de belangen van de oligarchie en grootgrondbezitters vertegenwoordigen, met steun van het nationale leger. Een politieke genocide, concludeerde het vredestribunaal bij de demobilisatie van de paramilitairen na 2007.

Presidentskandidaat Petro geloofde eerst ook weinig in het bewandelen van de politieke weg. In zijn jonge jaren was hij onderdeel van de stadsguerrilla M-19. Nadat deze guerrilla in 1990 de wapens neerlegden, werd ook hun leider Carlos Pizarro in de race naar het presidentschap doodgeschoten in Bogota.

Toch besloot Petro de politiek in te gaan. Eerst als parlementslid, later als senator en als burgemeester van hoofdstad Bogota. Twee keer eerder dong hij mee naar het presidentschap, maar nooit maakte hij zoveel kans om te winnen als nu.

Gewapende groepen

Hoewel formeel in 2016 de vrede werd gesloten met Colombia’s grootste guerrillabeweging FARC, kwam er van de uitvoering van de vredesakkoorden weinig terecht. Miljoenen kleine boeren hebben nog steeds geen eigen land, en evenveel Colombianen hebben nog altijd geen toegang tot drinkwater, elektriciteit of fatsoenlijk onderwijs.

En in grote delen van Colombia zijn het nog steeds de gewapende groepen die de macht hebben en die elke vorm van weerstand met geweld uit de weg ruimen.

Sinds het tekenen van de vrede zijn honderden gedemobiliseerde FARC-strijders vermoord, net als 1300 gemeenschapsleiders, milieu- en mensenrechtenactivisten.

Die situatie is deels te wijten aan de huidige regering van de rechtse president Iván Duque, die in 2018 aan de macht kwam met de belofte „snippers te maken” van het vredesakkoord. Dat is hem gelukt, maar de voortdurende ongelijkheid en sociale onrechtvaardigheid leidden ook tot massale protesten tijdens zijn regeringsperiode, en een forse daling van zijn populariteit.

Verandering, is wat de Colombianen nu willen. Niet met geweld, maar via een stembiljet.