De hervormde kerk of Dorpskerk in Ouderkerk aan den IJssel is een van de oudste kerken van Zuid-Holland. De oudste delen dateren uit het begin van de 12e eeuw, vertelt Nico Holdermans, die ook publiceerde over het kerkgebouw.

Het W. H. Kamorgel, dat hij ’s zondags bespeelt, is volgens hem een van de twee publiekstrekkers van het gebouw. Het andere is het grafmonument in het koor, dat sinds de restauratie van 1963 tot 1968 vanuit het middenschip te zien is. Het is in 1757 vervaardigd ter ere van Willem Maurits, een nakomeling van prins Maurits. In de grafkelder eronder zijn meer dan dertig personen uit het geslacht Nassau-Lalecq bijgezet.

De kerk telt nog veel meer bijzonderheden, zoals een sierlijk doophek, lange herenbanken en rijk versierde regeringsbanken. Er is ook een predikantenbord met de namen van alle predikanten die de gemeente gediend hebben.

Hun namen komen ook voor in het boek ”De lange geschiedenis van Hervormd Ouderkerk aan den IJssel”. Het is geschreven door Dirk Ligtermoet, die in deze plaats is geboren en getogen en geschiedenis studeerde.

De eerste predikant was Johannes Gerhardi, die in 1579 in de plaats kwam van de laatste pastoor, die gevlucht was. „Vanaf het begin van de gemeente was het overblijvende aantal rooms-katholieken in het dorp maar klein”, zegt Ligtermoet in de consistoriekamer. „Tijdens de Bestandstwisten was de gemeente duidelijk contraremonstrants, in tegenstelling tot veel plaatsen in de omgeving met een remonstrantse meerderheid.”

In de 18e eeuw ging volgens Ligtermoet de bovenlaag van de gemeente enigszins mee met het verlichtingsdenken, en ook de predikanten. „De preken waren vol optimisme, romantische woorden en de nodige zelfgenoegzaamheid. Als we nu een preek zouden lezen van een Ouderkerkse predikant uit 1780, zouden we die modern vinden.” Een deel van het eenvoudige kerkvolk kon zich niet vinden in deze ontwikkeling, stelt hij. „Er is vanaf het midden van de 18e eeuw een bevindelijke onderstroom in de gemeente aanwezig geweest. Deze bestond voor een groot deel uit arbeiders die werk vonden in de steenfabrieken langs de IJssel. In de 19e eeuw zijn de tegenstellingen in de kerk groter geworden, ook door de toenemende sociale tegenstellingen.”

Het lukte deze bevindelijke groep invloed te krijgen in de kerk toen Hein Heuvelman in 1885 kerkvoogd werd. Ligtermoet: „Heuvelman was iemand met veel gezag. Door zijn toedoen kwamen er meer bevindelijke kerkenraadsleden. Hij werkte ook mee aan de oprichting van de christelijke school.”

In het begin van de vorige eeuw bleef de bevindelijke richting groeien. In de jaren 30, de tijd dat ds. J. G. Woelderink in deze gemeente stond, kwamen de richtingen meer en meer tegenover elkaar te staan, aldus Ligtermoet. „Steeds was er de dreiging van scheuring. Het is verbazingwekkend dat de gemeente toen bij elkaar gebleven is.”

Na de oorlog kregen de bevindelijken het voor het zeggen. Ligtermoet: „Tot dan had de kerkenraad grote invloed op zijn eigen aanvulling. In 1951 kozen de leden er bij de zesjaarlijkse stemming voor zelf de nieuwe kerkenraadsleden te kiezen. Toen zij de meerderheid hadden, veranderde de kerkenraad van samenstelling. Ook beriep men vanaf dat moment predikanten van de bevindelijke richting, maar de spanning tussen de meer en de minder bevindelijken bleef. Die is pas verdwenen in 2004, met de komst van de Protestantse Kerk, toen de hersteld hervormden zich organiseerden.”

Na 1951 stonden in Ouderkerk aan den IJssel de predikanten A. J. Timmer, R. T. Huizinga, J. van Sliedrecht, A. Muilwijk, M. Goudriaan, G. Hendriks, A. H. Veldhuizen, E. van Rooijen, P. C. van Keulen, P. H. van Trigt, J. Prins en J. T. Maas (heden). De hersteld hervormde gemeente werd vanaf 2004 gediend door de predikanten D. Zoet, D. Heemskerk en W. M. van der Linden.