„We sluiten dinsdag 10 mei met 27,831 gearresteerde terroristen, in slechts 46 dagen. We gaan door…” twitterde een strijdvaardige president Nayib Bukele woensdag.

Eind maart verklaarde de Salvadoraanse president de oorlog aan de criminele bendes in het land, nadat die in één weekend 87 mensen vermoordden. Nog hetzelfde weekend riep het parlement –waarin zijn partij Nieuwe Ideeën de meerderheid heeft– de noodtoestand uit.

De noodtoestand is feitelijk een klopjacht waarin zo’n beetje alles gelegitimeerd is. Zo mogen het leger en de politie iedereen zonder aanleiding aanhouden, wat dan ook op grote schaal gebeurt. Sinds 28 maart arresteerden zij minstens 28.000 vermeende bendeleden, die zonder aanklacht worden vastgezet, zonder recht op een advocaat, en in overvolle gevangenissen die al voor de noodtoestand ver boven hun capaciteit zaten.

Alsof dat nog niet genoeg was, dreigde Bukele ook de gevangenen te zullen uithongeren als de bendes doorgaan met moorden.

Willekeurig

Daarbij voerde het parlement in recordtijd hervormingen van het strafrecht in die het onder andere mogelijk maken om kinderen vanaf 12 jaar tot tien jaar gevangenisstraf te veroordelen. Bendeleden van deze leeftijd worden doorgaans gedwongen gerekruteerd.

De arrestaties lijken volstrekt willekeurig plaats te vinden, zonder bewijs dat het om actieve bendeleden gaat. Zo werden ex-bendeleden die nu werkzaam zijn als evangelisch pastor gearresteerd. Burgerorganisaties ontvingen honderden aanklachten van arbitraire detenties.

Het recente landelijke bloedbad kwam als een verrassing voor de Salvadoranen. Onder het regime van Bukele (sinds 2019) was het moordcijfer juist flink gedaald, wat volgens Bukele het resultaat was van zijn ”Beleid voor Territoriale Controle”.

Maar volgens het journalistieke medium El Faro was de rust het resultaat van onderhandelingen tussen de regering-Bukele en de bendes, ”pandillas” geheten.

Afpersing

De bendes ontstonden in de jaren negentig, toen de VS Salvadoraanse bendeleden vanuit Amerikaanse gevangenissen naar El Salvador deporteerde – en daarmee ook de bendestructuren, met uitgezette bendeleden die hun activiteiten voortzetten in hun thuisland. Hun grootste handel is afpersing. Iedereen in de door hen gecontroleerde delen van het land betaalt hun, tot aan de kleinste straatverkoper.

In de afgelopen decennia probeerden verschillende Salvadoraanse regeringen in het geheim over een wapenstilstand te onderhandelen met de steeds gewelddadiger bendes. In ruil daarvoor kregen bendeleiders in de gevangenis uitgebreide privileges en een regering die de andere kant op keek in door hen gecontroleerde territoria, zolang het aantal doden maar binnen de perken bleef.

Maar als gevolg kregen de bendes alleen maar meer macht, en inmiddels zijn het meer maffia-achtige structuren die grote delen van de Salvadoraanse samenleving onder controle hebben. Naar schatting zijn er zo’n 90.000 bendeleden actief in het land van 6,5 miljoen inwoners.

Wanneer die onderhandelingen stuklopen, laten de bendes doorgaans hun tanden zien met het vermoorden van willekeurige burgers in het land. Dat lijkt ook nu te zijn gebeurd. Hoewel de regering-Bukele ontkent een pact te hebben gesloten met de pandillas, wezen onderzoeken van El Faro en het Amerikaanse ministerie van Financiën op het tegendeel.

Met name de jonge, mannelijke bevolking van El Salvador leeft nu in angst. Het hebben van een tatoeage is voldoende om opgepakt te worden – of die nu met de bendes te maken heeft of niet. Filmmaker Ernesto Bautista (35), die kortgeleden terugkeerde naar zijn land na een vastgelopen asielaanvraag in Mexico, kan zich vanwege zijn tatoeages alleen in taxi’s verplaatsen, met bedekkende kleding.

„Het is stil op straat; je voelt de angst. Vooral jonge mensen zijn alert”, zegt Bautista. „Met de bendes wist je tenminste nog waar je aan toe was, maar de politie kan je zomaar meenemen en gevangenzetten. En dan is het nog maar de vraag wanneer je weer vrij komt.”