Vlak voor de camera houdt Saskia, medewerker van Trauma Company, een bankbiljet van 50 euro. „Hoeveel is dit nu waard? Vijftig euro toch?” De deelnemers aan het webinar knikken instemmend. Dan verkreukelt Saskia het biljet en drukt ze het fijn in haar vuist. Even later toont ze het gebutste briefje. „En nu? Hoeveel is het nu waard?”

De oefening over eigenwaarde na verkrachting is een van de methoden waarin de deelnemers –ruim vijftig– deze vrijdagmiddag worden geschoold. In totaal bestaat de groep uit 125 Oekraïense psychologen, waarvan het overgrote deel nog in Oekraïne zit.

Deze middag staat het thema seksueel geweld centraal. Daarover kwamen de afgelopen tijd veel vragen bij de medewerkers van Trauma Company terecht en ook in de media verschenen diverse berichten over verkrachting door Russische soldaten. Voor deze keer is een externe expert ingehuurd: Ulrike Held, die als psychotraumatherapeut en internationaal trainer werkt met vrouwen die door seksueel geweld in oorlogssituaties getroffen zijn.

Niet iedereen laat zich zien voor de camera. Bij sommigen is dat ook niet mogelijk. ”Hello! I am here and I’m glad to see you all, but unfortunately can’t switch on the camera. Hug you all together” schrijft Yevheniia vanuit Kiev in de chat. Een andere deelnemer lijkt zich in een grote hal te bevinden; anderen volgen het webinar op hun telefoon. Bij sommigen van hen is de dreiging van een raketaanval dagelijkse realiteit.

Ademhaling

Het is geen gemakkelijk onderwerp vandaag, zegt Anne van den Ouwelant –die het webinar leidt– voor Held start. Ook bij de deelnemers kan dit het nodige losmaken. Van den Ouwelant legt twee technieken uit die kunnen helpen als het ze even teveel wordt. „Adem een beetje bewuster: in door de neus en een beetje langer uit door de mond.” Ze doet het voor, de deelnemers –veel vrouwen en een enkele man– doen achter hun camera mee. „Zo kun je je systeem een beetje kalmeren”, verklaart Van den Ouwelant. Ook tappen (kleine klapjes geven op schouders, knieën of andere delen van het lichaam) kan helpen om tot rust te komen.

Of de deelnemers de technieken toepassen tijdens het relaas van Held, is lastig te zien. De materie is er heftig genoeg voor. Verkrachting wordt ingezet als krijgswapen, legt Held uit. Het ‘hoort’ bij een oorlog. Seksueel geweld komt voort uit de gedachte dat vrouwen minder waard zijn en dat je ze bezitten kunt, legt ze uit. „Dat mechanisme functioneert ook in vredestijd, maar komt nog meer tot uiting tijdens een oorlog.” Daarnaast is het een manier om een bevolking van binnenuit te verwoesten. „Ook richting mannen is verkrachting vernederend. Zij krijgen de boodschap: je kunt je vrouw niet beschermen.” Doordat seksueel geweld zoveel voorkomt, is het in huidige conflicten gevaarlijker om een vrouw te zijn dan een soldaat, zei een officier van de VN onlangs.

Schaamte

De gevolgen van verkrachting zijn immens. Blauwe plekken, beschadiging van de geslachtsdelen, botbreuken. Voor de groep psychologen zijn vooral de psychische gevolgen van een verkrachting relevant. Die reiken eveneens ver: van depressie tot angst- of eetstoornissen en een posttraumatisch stresssyndroom.

Vrijwel alle vrouwen die te maken krijgen met seksueel geweld, hebben last van een groot schuldgevoel. Held: „Ik sprak eens een jonge Jezidische vrouw, die zei: Ik ben slecht, vanwege de verkrachting door IS. Veel Jezidische vrouwen hebben zichzelf omgebracht omdat ze de schaamte en schande niet konden verdragen.” Daarom is het belangrijk om in gesprekken met getraumatiseerde vrouwen –en mannen– de schuldvraag te stellen en te benoemen wie zich nu eigenlijk moeten schamen, stelt Held. „Dat zijn de daders, niet de slachtoffers.”

Dat besef kan helpen om het gevoel van eigenwaarde weer terug te winnen. Zoals het biljet van vijftig euro ook verkreukeld nog evenveel waard is, geldt dat ook voor de vrouwen. Maar zelfs als de vrouw zich realiseert dat ze niet schuldig is, kan ze zich gebruikt voelen, reageert een deelnemer in de chat. Ze wil een nieuw bankbiljet zijn, geen gebruikte. Wat dan? „Dat is een van de bitterste realisaties”, antwoordt Held. „Ze zal nooit meer een nieuw biljet zijn.”

Een andere deelnemer vraagt zich af hoe je een respectvolle conversatie kunt starten met een slachtoffer van seksueel geweld. Held: „Het helpt om gewoon te beginnen met de opmerking dat je weet dat er iets ergs is gebeurd. Geef aan dat iemand daarover mag vertellen, maar dat het niet hoeft. Het is belangrijk om uit te stralen dat wij als therapeuten het thema niet schuwen, juist omdat er zoveel schaamte is bij slachtoffers.”

Om de psychologen praktische handvatten te geven, presenteert Held enkele technieken die kunnen helpen een cliënt in het hier en nu te brengen en de stress te verminderen. Bijvoorbeeld de rechts-linksoefening: met elke hand een ander gebaar maken en dat in hoog tempo afwisselen. Of zich een lopende band voorstellen, waarbij nare ervaringen in dozen gestopt worden en letterlijk de ruimte uitglijden.

Huilen

De tips en handreikingen zijn erg welkom in deze crisistijd, vertellen Elena en Kateryna. Elena werkt als psycholoog en mindfulnesstrainer in Kiev en ziet veel cliënten met stress, angst of depressie. „Sommige mensen hebben hun huis verloren, zijn gescheiden van hun echtgenoot. Anderen zijn gevlucht en moeten weer vanaf nul beginnen.” Ook seksueel geweld ziet ze „af en toe” voorbijkomen. „Daar heb ik voor de oorlog nooit eerder mee gewerkt. Deze webinars zijn dus erg helpend.”

De oefeningen die Elena nu doet met haar cliënten, zijn vooral gericht op het terugwinnen van de controle. Hoe eenvoudig die technieken ook zijn, ze helpen echt, ziet de Oekraïense. „Het belangrijkste is dat ze onmiddellijke verlichting en opluchting bieden. En ze zijn zo eenvoudig dat mensen ze thuis kunnen doen.”

Kateryna, die in Nederland verblijft, merkte dat de oorlog haar gevoelens in eerste instantie uitschakelde. Daarna voelde ze zich steeds minder goed. „Toen vond ik deze webinars en kon ik de praktische oefeningen gebruiken voor mezelf en voor mijn vrienden en familie uit Oekraïne.”

Behalve de handreikingen die de webinars bieden voor haar werk als psycholoog, haalt Elena er ook voor zichzelf veel uit. Ze toont haar telefoon, die vol staat met aantekeningen van de sessie van vandaag. „De webinars zorgen ervoor dat ik in contact blijf met anderen. Dat is belangrijk in deze tijd van oorlog. Hier ontmoet ik collega’s en werk ik aan mijn veerkracht.”

Aan het eind pakt een van de medewerkers van Trauma Company zijn gitaar en zingt een lied voor de Oekraïners, in hun moedertaal. Dat is steevast hoe de webinars worden afgesloten. „Obijmi” klinkt het, „Houd me vast.” Op de schermpjes verschijnen hartjes, in de chat worden dankwoorden geschreven. Kateryna: „Ik moest huilen.”