De onderzoekers lieten proefpersonen in tweetallen vijf minuten brainstormen over nieuwe manieren waarop ze bubbeltjesplastic en een frisbee kunnen gebruiken. De helft van de tweetallen zat bij elkaar in dezelfde ruimte, de rest van de duo’s vergaderde via een videoverbinding.

De personen die fysiek bijeen waren, brachten in vijf minuten gemiddeld zeventien nieuwe ideeën voort, terwijl de ‘virtuele tweetallen’ in diezelfde tijd vijftien nieuwe opties bedachten. De inzichten van de koppels die bij elkaar zaten, waren volgens de jury bovendien creatiever en bruikbaarder.

Dat online vergaderaars ideeëlozer zijn, verbaast Alwin de Rooij, universitair hoofddocent creativiteit aan Tilburg University, niet. „Bij de manier waarop we onze onlineomgeving nu invullen, zien we onszelf vaak goed in beeld en is de omgeving achter de gesprekspartner meer dan eens wazig. Daardoor worden we zelfbewuster en vragen we ons af wat anderen van ons vinden. Voordat we een idee delen, bedenken we of we het eigenlijk wel moeten delen. Evauluatievrees noemt de wetenschap dat.”

Tijdens het onderzoek plaatsten de Amerikaanse onderzoekers verschillende voorwerpen in de overlegruimte, waaronder een schaal met citroenen, een poster van een skelet en een plant. De onlineoverleggers konden zich deze objecten na het gesprek vaak niet herinneren, terwijl de personen die fysiek overlegden meestal wel wisten te reproduceren welke voorwerpen zich in de kamer bevonden.

De onderzoekers leiden daaruit af dat personen die online met elkaar vergaderen een smallere geestelijke focus hebben, omdat hun gezichtsveld zich vaak beperkt tot hun beeldscherm. Mensen die fysiek met elkaar vergaderen kijken automatisch meer om zich heen, waardoor hun gedachten zich soepeler ‘vertakken’ en verschillende informatie makkelijker gecombineerd wordt tot een nieuw idee.

Badwater

Volgens prof. Carsten de Dreu, hoogleraar sociale en organisatiepsychologie aan de Universiteit Leiden, bevestigt het onderzoek wat wetenschappers al langere tijd dachten. „De onderzoekers laten goed zien dat brede afleiding belangrijk is om creativiteit te prikkelen.”

Volgens De Dreu kunnen organisaties ook daadwerkelijk met de uitkomsten van het onderzoek aan de slag. „Als het iets laat zien, is het dat we online vergaderen niet moeten gebruiken om tot creatieve ideeën te komen. Het is belangrijk om niet alle live-interacties te vervangen door online alternatieven. Dan gooien we het kind met het badwater weg.”

Creativiteitswetenschapper De Rooij kan zich daarin vinden, maar maakt wel een kanttekening. „Onze huidige onlineoverlegsystemen zijn vaak ingericht voor een breed publiek en niet zozeer ingesteld op het genereren van creativiteit. Toch zie je dat ook mensen in bijvoorbeeld de design- en kunstwereld online vergaderen. Meestal communiceren ze dan via Zoom en werken ze tegelijkertijd gezamenlijk in Miro; een virtueel whiteboard waar je ideeën op kan schrijven. Dat werkt wel. Wie 
online creatief wil zijn, moet gewoon een beetje origineel zijn.”

Om de fantasie te prikkelen wordt volgens De Rooij in de echte wereld ook de vergaderomgeving gebruikt. „We kijken om ons heen, hebben interactie met elkaar en schrijven onze gedachten op een groot vel papier om weer vrij na te kunnen denken over nieuwe ideeën.”

Er zitten volgens de academicus echter teveel voordelen aan online vergaderen om het helemaal overboord te gooien. „Je kunt overal en op elk moment van de dag videobellen met mensen uit de hele wereld. En als ik twee uur moet rijden voor een vergadering, kost me dat ook energie en creativiteit.”

Ook is online overleggen volgens De Rooij toegankelijker. „Zoom heeft de functie dat gesprekken automatisch getranscribeerd worden. Hierdoor kunnen dove mensen ook meedoen en hoeft een notulist minder aantekeningen te maken.”

Hoogleraar De Dreu lijkt het verstandig om het beste van twee werelden te combineren. „Het onderzoek laat wel degelijk zien dat er voordelen zitten aan videovergaderen. Zo kan het prima gebruikt worden om gezamenlijk knopen door te hakken.” Maar werkgevers moeten volgens De Dreu vooral toe naar een structuur waarbij de voordelen optimaal benut en nadelen zoveel mogelijk vermeden worden. „Bedenk vooraf om welk type overleg het gaat en of je gebaat bent bij creativiteit en vindingrijkheid. Mocht dat het geval zijn, overleg dan gewoon op locatie met elkaar.”