Dat de regeringsvertegenwoordigers niet welkom waren, hangt natuurlijk samen met de oorlog in Oekraïne. In 1945 bestreed Rusland samen met de westerse geallieerden nog het kwaad. Dat was toen nazi-Duitsland onder leiding van Adolf Hitler dat de omringende landen binnenviel en zich vergreep aan de Joden. Nu is het Vladimir Poetin, bijgestaan door zijn vazal de Wit-Russische president Victor Loekasjenko, die Oekraïne is binnengevallen en onschuldige mensen ombrengt. De bevrijder van toen is de agressor van nu. Zo iemand nodig je niet uit.

Bijzonder wrang is dat onder de slachtoffers hoogbejaarde Joden zijn die de Holocaust hebben overleefd. Zij komen om door Poetins denazificatie van Oekraïne, zoals de Russische president zijn strijd tegen het buurland noemt. Een van de Joodse slachtoffers was de 96-jarige Boris Romantsjenko. Hij kwam 18 maart om bij een Russische raketaanval op de stad Charkiv. Hij had kunnen vluchten, maar verliet uit angst voor corona zijn appartement niet. De Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmitri Kuleba zei in een reactie op Twitter treffend: „Hitler overleefd, door Poetin gedood.”

Romantsjenko spande zich na de Tweede Wereldoorlog in om de herinnering aan de nazimisdaden levend te houden. Hij was zelfs vicevoorzitter van het Internationale Comité Buchenwald-Dora. Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw nam hij deel aan herdenkingen in het vroegere kamp.

Door de Russische inval is voor Oekraïense Joden de Tweede Wereldoorlog weer heel dichtbij gekomen. Ze spreken over die donkere jaren niet meer in de verleden tijd. De Joodse Anastasia Gulej, die Oekraïne wel was ontvlucht en in Buchenwald de herdenking bijwoonde, zei: „Vroeger had ik nog hoop die mij in leven hield. Nu niet meer.” En een andere overlevende zei: „De oorlog houdt eenvoudigweg niet op. Het houdt nooit op.”

Tegen die achtergrond valt het alleszins te begrijpen en te rechtvaardigen dat Buchenwald officiële gasten uit Moskou en Minsk had geweerd. Tijdens de herdenking wordt bovendien altijd de ”eed van Buchenwald” uitgesproken. De gelofte is na de bevrijding opgesteld door voormalige gevangenen. De slotzin luidt: „De opbouw van een nieuwe wereld van vrede en vrijheid is ons ideaal.” Daar is de wereld door toedoen van het Kremlin in deze dagen heel ver van verwijderd.

Op 9 mei herdenkt Rusland ieder jaar groots de overwinning op nazi-Duitsland. Dat staat volgende maand ook weer te gebeuren. Gebruikt Poetin die dag tevens om de verovering van de Donbas op ”nazi-Oekraïne” te vieren? Dat zou niemand verbazen, maar het zou volledig misplaatst zijn.