Vooral in de tweede golf spelen die verschillen op, zegt onderzoeker Ruben van Gaalen. Het coronavirus eiste tussen eind september 2020 en half maart 2021 maar liefst 18.000 slachtoffers. In de eerste golf, van maart tot juni 2020, vielen er 10.000 coronadoden.

Hoe verklaart u dat juist tijdens de tweede golf de sterfte zo hoog ligt?

„In de eerste golf lag het zwaartepunt van de pandemie in Noord-Brabant en Limburg. Daar wonen nu eenmaal minder mensen. De tweede golf duurt langer en dan loopt ook het aantal besmettingen in steden fors op.”

Wat maakt het risico op overlijden zo groot voor inwoners van steden?

„Deze mensen wonen relatief dicht op elkaar en dus verspreidt het virus zich sneller. Ook de impact van de ziekte is groter, omdat een grote populatie in steden sociaal-economisch kwetsbaar is. Deze mensen hebben gemiddeld een lager inkomen en houden er een minder gezonde leefstijl op na. Denk aan roken, slechtere voeding, minder beweging, meer overgewicht. Juist onder die groep leidt een besmetting vaker tot de dood.”

Inkomen

In het eerste gedeelte van de tweede golf vormt corona de doodsoorzaak bij 23 procent van alle sterfgevallen in de vier grote steden. Elders in Nederland ligt dat op 15 procent. Zeker voor mensen met een Marokkaanse, Turkse en Surinaamse achtergrond vormt corona een risico.

Mensen in de laagste inkomensgroep hebben tijdens die piek volgens het CBS een 2,5 keer zo grote kans om aan Covid-19 te overlijden dan mensen in de hoogste inkomensgroep. Al na de eerste golf probeerde de overheid die verschillen te verkleinen. Zo werden coronaregels vertaald en voerde de GGD Amsterdam-Amstelland een bewustwordingscampagne.

Toch sloeg corona juist daarna hard toe in grote steden. Hebben die acties geen zin gehad?

„Zo zou je het kunnen zien, maar met deze cijfers tonen we dat niet aan. Het is ook moeilijk voorstelbaar hoe de tweede golf zónder al die maatregelen had uitgepakt. Net zoals je niet weet wat er met de deltavariant was gebeurd zonder vaccinatie. In ieder geval is het moeilijker om een virus uit te doven in een omgeving waar mensen meer samengepakt wonen.”

Beschermingsmiddelen

Van de 28.000 slachtoffers in het eerste jaar van de coronacrisis is ruim 90 procent boven de 70 jaar. Het sterftecijfer ligt het hoogst onder mensen die langdurige zorg ontvangen, zoals bewoners van verpleeghuizen, verzorgingshuizen en gehandicapteninstellingen. De kans dat corona leidt tot de dood, ligt onder deze groep 21 keer hoger en voor mensen die thuiszorg krijgen 15 keer zo hoog.

Zegt dat vooral iets over de kwetsbaarheid van deze groep?

„Ja, want óók in de tweede golf overleden veel mensen die langdurige zorg kregen. Toen was er al volop discussie geweest over het gebrek aan beschermingsmiddelen, mondkapjes en de focus op de intensive care tijdens de eerste golf. Desondanks was het blijkbaar ongelofelijk moeilijk om het virus buiten de deur te houden. Hoewel je ook hier niet weet hoe de golf was verlopen zónder betere bescherming.”

Het rapport gaat niet in op de Bible­belt, waar grote gezinnen wonen, gemeenschappen hecht zijn en de vaccinatiegraad relatief laag ligt. Gaat het CBS de risico’s op sterfte in dit deel van het land nog in kaart brengen?

„Het effect van vaccineren hebben we nog niet meegenomen, omdat dit onderzoek loopt tot vorig jaar maart. In bijvoorbeeld de Haagse Schilderswijk ligt de vaccinatiegraad ook laag. Bekend is dat in de Biblebelt besmettingshaarden waren, maar over het algemeen leven mensen daar ook gezonder. Ik kan me goed voorstellen dat in een vervolgonderzoek meer regionale verschillen gaan opvallen.”